آشنایی با نکروز آواسکولار یا سیاه‌شدن سر استخوان ران
استخوان لگن بزرگترین استخوان بدن است و با استخوان ران مفصلی از نوع گوی و حفره تشکیل داده‌است. این مفصل به دلایل گوناگونی دچار آسیب می‌شود. آسیب دیدن مفصل ران و لگن تاثیر گسترده‌ای بر زندگی روزمره افراد به‌جا می‌گذارد و باعث بروز ناتوانی می‌شود. یکی از بیماری‌های شایع در این زمینه نکروز آواسکولار است که متاسفانه چندان شناخته شده نیست. این بیماری در قسمت توپی استخوان ران ایجاد می‌شود ولی بر مفصل و لگن هم اثرگذار است. نکروز آواسکولار تا مراحل پیشرفته بیماری علائمی بروز نمی‌دهد و به همین جهت درمان آن پیچیده‌تر و با مداخله بیشتر انجام می‌شود. در این مقاله از سایت مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی یزد نکروز آواسکولار که با نام نکروز عروقی یا سیاه شدن سر استخوان ران نیز شناخته می‌شود را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید تا با علت، علائم و راه‌های تشخیص و درمان این بیماری آشنا شوید.
نکروز ران چیست
بهتر است اول بدانیم اصلا سیاه شدن سر ران یا نکروز عروقی چیست؟ گاهی ممکن است به دلایل مختلفی مثل رسوب چربی در رگ‌های خونی ران پا، جریان خون در این قسمت مختل شود و خون کافی به سلول‌های سر استخوان ران نرسد. در نتیجه این اتفاق سلول‌هایی که در قسمت توپی استخوان ران قرار دارند، می‌میرند، سطح استخوان آسیب‌دیده و دچار فروپاشی می‌شود. به این بیماری نکروز آواسکولار یا نکروز عروقی می‌گویند. این آسیب به‌طورکلی منجر به درد، سفتی و کاهش دامنه حرکتی مفصل ران می‌شود. همچنین ممکن است منجر به بروز آرتریت پیشرونده در مفصل شود.
علائم نکروز آواسکولار
بیماری نکروز آواسکولار بیشتر در رنج سنی ۵۰ تا ۷۰ سال رخ می‌دهد هرچند ممکن است در کودکان نیز مشاهده شود. این بیماری دارای مراحل مختلفی است. در مراحل اولیه معمولاً علائم قابل توجه‌ایی ندارد و قابل تشخیص نیست مگر اینکه به‌طور تصادفی در تصویربرداری‌ها دیده شود. با پیشرفت بیماری درد در استخوان ران آغاز می‌شود. در ابتدا ممکن است فقط هنگامی که به استخوان آسیب‌دیده فشار وارد می‌کنید، درد آغاز شود. در این مرحله درد در کشاله ران، باسن یا ران احساس می‌شود. سپس با پیشرفت بیماری ممکن است درد دائمی شود. اگر استخوان و مفصل لگن دچار فروپاشی شود، درد شدیدی ایجاد می‌شود، به شکلی که حرکت دادن مفصل و استخوان غیرممکن شده و دامنه‌ی حرکتی مفصل ران به شدت محدود می‌شود. فاصله بین اولین علائم یعنی دردهای مقطعی تا ریزش استخوان می‌تواند از چند ماه تا بیش از یک سال متغیر باشد. ممکن است برخی افراد در هر دو استخوان ران دچار این مشکل بشوند.
علت ایجاد نکروز آواسکولار
دلیل اصلی بیماری نکروز عروقی اختلال در خون‌رسانی به رگ‌های ران پا است. به دلایل مختلفی خون‌رسانی به استخوان ران قطع می‌شود یا کاهش می‌یابد. البته در بسیاری از بیماران هم علت اختلال در خون‌رسانی نامشخص است. در ادامه تعدادی از شایع‌ترین علت‌های این اتفاق را بررسی می‌کنیم:
مصرف الکل
مصرف بیش از حد الکل می‌تواند باعث کاهش خون‌رسانی به استخوان‌های شما می‌شود. هرچند چگونگی این اتفاق هنوز مشخص نشده‌است ولی پزشکان معتقدند سوء مصرف الکل یکی از علل نکروز آواسکولار است.
بیماری‌های خاص
یک بیماری خاص به‌نام کیسون می‌تواند رگ‌های خونی سر استخوان ران را مسدود کند. این بیماری که در غواصان دیده می‌شود، باعث ورود حباب‌های نیتروژن به گردش خون و انسداد رگ‌های خونی می‌شود.
در برخی اختلالات خون مانند بیماری سلول داسی شکل، بیماری گوچر و تالاسمی در رگ‌های کوچکی که به سر استخوان ران خون‌رسانی می‌کنند، لخته تشکیل می‌شود. در نتیجه این اتفاق جریان خون در قسمتی از ران قطع می‌شود و سلول‌های آن قسمت می‌میرند.
آسیب مفصلی یا استخوانی
اگر مفصل ران دچار دررفتگی شود یا استخوان لگن بشکند، ممکن است به عروق خونی که در این منطقه قرار دارند، آسیب وارد شده و جریان خون مختل شود.
پرتودرمانی
پرتو درمانی از روش‌های درمان سرطان است که از اشعه برای کنترل پیشرفت تومور استفاده می‌کند. پرتو درمانی هم می‌تواند باعث ضعیف‌شدن استخوان شود و به عروق خونی آسیب وارد کند.
رسوب چربی در رگ‌ها
در صورتی که چربی خون بالا باشد، این چربی یا لیپیدها می‌توانند در عروق خونی رسوب کنند و باعث قطع جریان خون در رگ‌ها بشوند. در نتیجه جریان خون به استخوان ران قطع می‌شود.
داروها
کورتیزون دارویی است که برای درمان بیماری‌های تنفسی، دستگاه گوارش و روماتیسم مفصلی استفاده می‌شود. مصرف این دارو در طولانی مدت حتی مصرف دوزهای بالا در کوتاه‌مدت هم می‌تواند منجر به بروز نکروز آواسکولار شود. همچنین داروهای شیمی‌درمانی که برای درمان سرطان تجویز می‌شوند نیز ممکن است باعث این بیماری شود.
تشخیص نکروز ران
قدم اول برای درمان نکروز آواسکولار تشخیص دقیق است. پزشک ارتوپد در مرحله‌ی اول ابتدا در مورد سابقه‌ی پزشکی و علائمتان سوال‌هایی می‌پرسد. سپس در مرحله بعد ارزیابی فیزیکی را برای بررسی استخوان و مفصل انجام می‌دهد. بررسی میزان کاهش دامنه‌ی حرکتی موضوع دیگری است که پزشک در ارزیابی فیزیکی بررسی می‌کند. در مرحله آخر پزشک برای تشخیص نهایی، آزمایشات تصویربرداری را تجویز می‌کند.این آزمایشات شامل موارد زیر است:
اسکن استخوان
در این روش که از انواع تکنیک‌های پزشکی هسته‌ای است، مقدار بسیار کمی مواد رادیواکتیو را برای تشخیص توسط اسکنر، به خون تزریق می‌کنند. اسکن استخوان می‌تواند جریان خون به استخوان و فعالیت سلولی درون استخوان را نشان دهد.
سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن یکی از تکنیک‌های تصویربرداری است که از اشعه ایکس برای ثبت تصویر از بدن استفاده می‌کند. سی‌تی اسکن تصاویر مقطعی از قسمت‌های مختلف محل موردنظر تهیه می‌کند. سپس به‌کمک رایانه با ترکیب آن‌ها تصویری سه‌بعدی ارائه می‌کند. این روش دقیق‌تر از رادیولوژی است و قابلیت این را دارد که در تصاویری که ثبت می‌کند، تغییرات اولیه استخوان و نکروز عروق را نشان دهد.
رادیولوژی
تکنیک رادیولوژی با استفاده از اشعه ایکس تصاویری تک بعدی از بدن ثبت می‌کند. در مراحل ابتدایی بیماری نکروز آواسکولار این روش کاربرد ندارد زیرا دقت لازم جهت تصویربرداری از تغییرات اولیه استخوان را ندارد و تصاویر طبیعی به‌نظر می‌رسند. رادیولوژی پس از بروز علائم، بروز تغییرات استخوانی مثل افزایش تراکم یا سفیدی استخوان در سر ران را نشان می‌دهد.
ام‌آرآی
این تکنیک تصویربرداری به‌جای استفاده از اشعه ایکس از میدان مغناطیسی استفاده می‌کند و برعکس سی‌تی اسکن می‌تواند از بافت نرم هم تصویربرداری کند. نکته مثبت ام‌آرآی این است که می‌تواند نکروز آواسکولار را قبل از شروع علائم و در مراحل اولیه نشان دهد. از دیگر کاربردهای ام‌آرآی در بیماری نکروز آواسکولار تعیین میزان درگیرشدن استخوان و بررسی لگن است. بررسی لگن به این دلیل اهمیت دارد که نکروز عروقی ممکن است در هر دو سمت مفصل ران و لگن ایجاد شود. به‌ویژه در افرادی که به‌دلیل مصرف الکل، استفاده از استروئیدها و بیماری‌های خونی مبتلا شده باشند.
نمونه‌برداری از استخوان ران
در این روش با استفاده از روش‌ها و ابزار خاصی قسمتی از بافت آسیب‌دیده برای آزمایشات بیشتر از بدن خارج می‌شود. این روش تشخیصی بیشتر برای یافتن سلول‌های سرطانی و غیرطبیعی یا برداشتن بافت استخوان آسیب‌دیده انجام می‌شود.
عوارض نکروز ران
در صورتی که نکروز آواسکولار درمان نشود، پس از مدتی در اثر انسداد رگ‌های خونی سلول‌های بیشتری می‌میرند و درنهایت استخوان دچار فروپاشی می‌شود. همچنین می‌تواند منجر به بروز آرتریت شدید در مفصل و تغییر شکل طبیعی استخوان شود.
درمان نکروز ران
هدف روش‌های درمان نکروز آواسکولار این است که سرعت تحلیل استخوان ران را کاهش دهد. انتخاب روش درمان بستگی دارد به میزان آسیب‌دیدگی استخوان، سابقه‌ی پزشکی بیمار و بیشتر از همه اینکه بیمار در چه مرحله‌ای از بیماری قرار دارد. درمان‌های موجود برای بیماری نکروز آواسکولار به دو دسته جراحی و غیرجراحی تقسیم می‌شوند. پزشکان تا وقتی ممکن باشد از روش‌های با مداخله کمتر و محافظه‌کارانه استفاده می‌کنند ولی اکثر بیماران به نوعی روش جراحی نیاز دارند، زیرا این بیماری در مراحل ابتدائی علائم مشخصی ندارد و در اکثر موارد در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. در ادامه روش‌های درمان نکروز عروقی را بررسی می‌کنیم:
درمان‌های غیرجراحی
اگر نکروز آواسکولار در مراحل ابتدائی تشخیص داده‌شود، با انواعی از داروها و روش‌هایی مانند فیزیوتراپی قابل درمان است. در ادامه روش‌های غیرجراحی درمان نکروز ران را بررسی می‌کنیم:
استراحت کامل
جهت کاهش سرعت پیشرفت بیماری لازم است برای مدتی فشاری که بر استخوان آسیب‌دیده وارد می‌شود کاهش یابد. بدین‌منظور لازم است فعالیت بدنی بیمار محدود شود، از عصا استفاده کند و وزنش را کاهش دهد. بهتر است بیمار تلاش کند برای چند روزی وزنش را از مفصل آسیب‌دیده دور نگه‌دارد.
دارو درمانی
انواعی از داروها هستند که با کاهش سرعت پیشرفت بیماری و کاهش علائم در کنترل بیماری اثرگذار هستند. این داروها شامل موارد زیر می‌شود:
- داروهای ضدانقعادی غیراستروئیدی: داروهایی مثل ناپروکسن سدیم و ایبوپروفن می‌تواند باعث کاهش درد ناشی از نکروز اواسکولار شود.
- داروهای پوکی استخوان: داروهایی مانند آلندرونات می‌توانند سرعت پیشرفت بیماری سیاه شدن استخوان ران را کاهش دهند اما شواهد دقیقی از اثبات این موضوع موجود نیست.
- داروهای کاهش کلسترول: اگر میزان کلسترول و چربی خون کاهش یابد، خطرانسداد رگ‌های خونی هم کاهش پیدا می‌کند. به‌همین ترتیب خطر ابتلا به نکروز آواسکولار هم کاهش می‌یابد.
- داروهای رقیق‌کننده خون: درصورتی که بیمار به بیماری‌های خونی مانند اختلالات انعقادی مبتلا باشد، داروهایی مثل وارفارین که به رقیق‌شدن خون کمک می‌کنند، برای جلوگیری از لخته‌شدن خون در عروق تغذیه‌کننده استخوان ران تجویز می‌شود.
فیزیوتراپی
در فیزیوتراپی سعی می‌شود با استفاده از تمرین درمانی، مشکلات مفصلی بیمار درمان شود. درواقع فیزیوتراپیست با توجه به سابقه‌ی پزشکی بیمار و شرایط بیماری، تمریناتی را به فرد آموزش می‌دهد تا دامنه‌ی حرکتی مفصل آسیب‌دیده بهبود یابد.
تحریک الکتریکی
جریان‌های الکتریکی بدن را وادار می‌کنند سلول‌های استخوانی جدید بسازد و آن‌هارا جایگزین سلول‌های استخوان‌های آسیب‌دیده بکند. تحریک الکتریکی ممکن است در حین عمل جراحی و مستقیما روی ناحیه آسیب‌دیده اعمال شود یا ممکن است از طریق الکترودهایی که به پوست بیمار متصل می‌شوند، به استخوان آسیب‌دیده فرستاده شوند.
درمان جراحی
بیماری نکروز اواسکولار در مراحل ابتدایی علائمی نشان نمی‌دهد و با پیشرفت بیماری علائم ظاهر می‌شود. به همین دلیل ممکن است بیمار به درمان‌های غیرجراحی پاسخ ندهد و پزشک درمان‌های مداخله‌ای را تجویز کند. عمل‌های جراحی موجود شامل موارد زیر می‌شود:
فشرده‌سازی هسته
در جراحی فشرده‌سازی هسته با استفاده از تجهیزات خاصی یک سوراخ بزرگ یا چند حفره کوچک در ناحیه توپی شکل سراستخوان ران ایجاد می‌کنند. این روش فشار داخل استخوان را کاهش داده و مجاری لازم برای رشد رگ‌های خونی جدید را فراهم می‌کند و درنهایت باعث کاهش درد می‌شود. این روش در همه موارد موفق نیست و تنها زمانی مفید است که نکروز آواسکولار در مراحل اولیه و قبل از بروز علائم تشخیص داده شود.
تعویض مفصل
در صورتی که استخوان بیمار دچار فروپاشی شده‌باشد یا بیمار به سایر روش‌های درمانی پاسخ ندهد احتمالا پزشک عمل جراحی تعویض مفصل را توصیه کند. در این عمل جراحی قسمت‌های آسیب‌دیده استخوان با قطعات فلزی یا پلاستیکی جایگزین می‌شود. در جراحی تعویض مفصل، مفصل گوی و حفره ران و لگن با ایمپلنت‌های مصنوعی تعویض می‌شود. این عمل جراحی باعث کاهش درد ناشی از نکروز اواسکولار، افزایش دامنه‌ی حرکتی و بهبود در راه‌رفتن و خم‌شدن می‌شود. تعویض مفصل یکی از موفق‌ترین جراحی‌ها در پزشکی است و متاسفانه در بیشتر مبتلایان به نکروز عروقی تعویض مفصل تنها راه درمانی است که می‌تواند برای ترمیم استخوان و لگن آسیب‌دیده به‌کار رود.
تغییر شکل استخوان
در این روش جراحی یک تکه استخوان از پایین یا بالای مفصل خارج می‌شود و کمک می‌کند تا وزن بیمار از روی استخوان آسیب‌دیده برداشته شود. این تکنیک جراحی در صورتی که موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند جراحی تعویض مفصل را به‌تاخیر بیندازد.
پیوند استخوان
پیوند استخوان بدین شکل است که استخوان سالمی را از قسمت دیگری از بدن برمی‌دارند و به قسمت آسیب‌دیده پیوند می‌زدند. این روش به تقویت استخوان تحلیل‌رفته از نکروز اواسکولار کمک می‌کند.
پیوند سلول‌های بنیادی
پیوند سلول بنیادی روشی نوین است و تحقیقات درباره‌ی آن همچنان ادامه دارد. در این روش سلول‌های بنیادی را از مغزاستخوان خارج می‌کنند. سپس سلول‌های مرده را از ناحیه تخریب‌شده پاکسازی می‌کنند و سلول‌های بنیادی را به جای آن‌ها قرار می‌دهند. سلول‌های بنیادی قابلیت رشد به انواع سلول‌های جدید را دارند. این روش می‌تواند در مراحل اولیه نکروز اواسکولار کاربردی باشد.
پیشگیری از نکروز ران
از آنجا که نکروز ران عوارض زیادی می‌تواند ایجاد کند، بهترین راه‌حل پیشگیری از آن است. در ادامه روش‌های پیشگیری از بروز این بیماری را مرور می‌کنیم:
- مصرف استروئیدها را کنترل کنید: همانطور که پیشتر اشاره شد، مصرف استروئیدها در دوزهای بالا و در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به بروز نکروز عروقی شود. برخی پزشکان معتقدند مصرف استروئیدها در دوره‌های مکرر باعث تشدید آسیب‌های استخوانی می‌شود. اگر در گذشته یا حال استروئیدهایی با دوز بالا مصرف کرده‌اید، حتما درباره‌ی آن با پزشکتان صحبت کنید.
- مصرف الکل را کاهش دهید: سوءمصرف الکل به دلایل نامشخصی می‌تواند باعث ابتلا به نکروز آواسکولار شود. پس برای کاهش خطر ابتلا، مصرف الکل را کم کنید.
- سیگار نکشید: مصرف زیاد سیگار و سایر دخانیات ممکن است باعث بروز بیماری نکروز استخوان ران شود.
- سطح کلسترول خون را پایین نگه‌دارید: همانطور که گفته‌شد ممکن است چربی یا لیپیدهای موجود در خون در دیواره‌ی رگ‌های کوچک رسوب کنند و باعث شوند مسیر خون‌رسانی مسدود شود. این یکی از شایع‌ترین دلایل ابتلا به نکروز عروقی است. پس مصرف غذاهای چرب را کاهش دهید.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم با استفاده از منابع معتبر از همه جوانب بیماری نکروز عروقی را بررسی کنیم. درصورتی که با علائم بیماری آشنا باشید هرچه زودتر می‌توانید متوجه آن شوید. زیرا بیماری نکروز آواسکولار در ابتدا علائم مشخصی ندارد و این اتفاق باعث می‌شود روش‌های درمانی سخت و پیچیده شود. همچنین براساس یافته‌های علمی روش‌های پیشگیری از این بیماری را بررسی کردیم تا اگر درمعرض ابتلا هستید با رعایت این نکات سلامت استخوان ران و لگن خود را تضمین کنید. در صورتی که به نکروز آواسکولار مبتلا هستید با بررسی انواع روش‌های درمانی گفته شده در مقاله و سپس مشورت با پزشک بهترین روش درمانی مخصوص خودتان را انتخاب کنید.