چرا زانویم صدا میدهد؟
مفصل زانو که از اتصال دو استخوان ران و درشت نی تشکیل شده، وزن بدن را تحمل میکند و یکی از مهمترین مفاصل بدن است. بروز هرگونه آسیب در آن منجر به ناتوانی در انجام فعالیتهای روزمره میشود. شاید شما هم تجربه کردهاید که در موقعیتهای مختلفی مثلا هنگام بالارفتن از پله صدای زانو خود را بشنوید، صدایی که شما را نگران سلامتی زانویتان میکند. پزشکان به این صداها کریپتوس زانو میگویند. اگر کریپتوس زانو دردناک باشد، میتواند نشانهای از یک بیماری مانند آرتروز باشد. در غیر اینصورت این صداها طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد. در این مقاله از سایت مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی یزد علتها، علائم و روشهای پیشگیری و درمان صدا دادن زانو را بررسی میکنیم. اگر شما هم دچار تق تق زانو هستید، با مطالعه این مقاله میتوانید به سلامت این مفصل مهم بدن کمک کنید.
علت صدا دادن زانو
هر فردی در هر سنی که باشد، ممکن است تق تق زانو را تجربه کند. تا زمانی که صدای زانو بدون درد و تورم باشد، کاملا طبیعی است. اما اگر همراه با صدا دادن زانو احساس درد و تورم داشتید، حتما باید به پزشک ارتوپد مراجعه کنید. زیرا در این شرایط ممکن است به روماتیسم یا آرتروز زانو مبتلا شدهباشید. برای بررسی علت صدا دادن زانو، ابتدا بهتر است با آناتومی آن آشنا شویم. بهطورکلی محل اتصال دو استخوان به یکدیگر را مفصل مینامند. مفاصل بدن به انواع مختلفی دستهبندی میشوند. مفصل زانو از نوع مفصلهای لولایی است و مانند یک لولا عمل میکند. این مفصل شامل استخوان، غضروف، زردپی و رباط است.
مفصل زانو از چند نوع استخوان مختلف تشکیل شدهاست. در این مفصل استخوان بلند ساق پا بهنام درشت نی و استخوان دراز ران بههمدیگر متصل میشوند. استخوان نازک نی در ساق پا نیز به این مفصل متصل میشود. کشکک زانو یک استخوان برآمده و کوچک است که در جلوی زانو قرار میگیرد و وظیفهی آن محافظت از مفصل است. انتهای استخوانهای درشت نی و ران که حالتی توپیشکل دارند، توسط دو غلاف غضروفی پوشیده میشوند. کاربرد این غضروفها این است که اصطکاک را کاهش داده و از تخریب و سایش استخوانها جلوگیری کنند.
علاوه بر غضروف و استخوان، رباطها هم در مفصل وجود دارند. رباطها، نوارهایی از جنس بافت پیوندی هستند که در سطح ناهموار مفصل کشیده میشوند و دو استخوان را به یکدیگر متصل میکنند. این رباطها بسیار محکم و انعطافپذیر هستند. همه اجزای موجود در مفصل زانو توسط یک کپسول از بافت پیوندی احاطه شدهاند که این کپسول مایع بینمفصلی را به حفرهی داخل مفصل ترشح میکند.
حالا که با آناتومی مفصل زانو آشنا شدیم، علل بروز تق تق زانو را بررسی میکنیم. این اتفاق بهدلایل مختلفی بروز مییابد که گاهی طبیعی است و گاهی نشانهای از بیماری مهمی است. در ادامه چند مورد از علل صدا دادن زانو را مرور میکنیم.
ترکیدن حبابهای گاز
همانطور که اشاره کردیم کپسول مفصلی مایعی را به حفرهی داخل مفصل ترشح میکند. دراثر گذشت زمان گاز اطراف مفصل جمع میشود و حبابهای کوچکی در مایع مفصلی تشکیل میدهد. در برخی موقعیتها مثل هنگام نشستن بعضی از این حبابها میترکد و صدای آن شنیده میشود. این اتفاق کاملا طبیعی است و برای همه رخ میدهد. ترکیدن حبابها باعث ایجاد درد نمیشود.
تفاوتهای فردی
هر فرد بدن منحصربه فردی دارد و با دیگران متفاوت است. به دلایل مختلفی مثل آسیبها، حوادث و بالارفتن سن یا به دلایل ژنتیکی اجزای مختلف تشکیلدهنده زانو و شکل آن بین افراد متفاوت است. برای مثال احتمال دارد دامنهی حرکتی زانوی شما از بقیه افراد بیشتر باشد و بههمین ترتیب امکان دارد زانوی شما بیشتر از سایرین صدا کند و بهطور مداوم صدای زانوی خود را بشنوید.
جراحت
صدا دادن زانو ممکن است نشانهی آسیبی در زانو باشد. گاهی افتادن روی زانو باعث میشود کاسهی زانو یا سایر قسمتهای مفصل آسیب ببیند و باعث شروع صدا دادن زانو بشود. این آسیبها شامل مواردی مثل پارگی مینیسک، کندرومالاشی و زانوی دونده است.
نرمی غضروف یا کندرومالاشی
آسیب نرمی غضروف که به نام کندرومالاشی معروف است بیشتر در وزشکاران، فوتبالیستها، تنیسبازها و زنان شایع است. در کندرومالاشی، غضروف کشکک زانو تخریب میشود. سپس در اثر ساییدگی کشکک زانو با استخوان ران درد و صدا دادن زانو بروز مییابد.
سندروم کشکک زانو یا زانوی دونده
اگر نیروی زیادی به کشکک زانو وارد شود، سندروم زانوی دونده اتفاق میافتد. این سندروم بیشتر در اثر انجام حرکات خیلی زیاد و ناگهانی و استفاده بیش از حد ایجاد میشود. زانوی دونده باعث میشود وقتی فرد زانوی خود را حرکت میدهد با درد و صدای زیادی در آن مواجه شود. زانوی دونده همچنین ممکن است باعث بروز کندرومالاشی کشکک شود.
پارگی مینیسک
گاهی افرادی که ورزشهای سنگین انجام میدهند یا میدوند دچار پارگی مینیسک میشوند. مینیسک نام دو حلقهی غضروفی به شکل C در دوطرف مفصل است. در اثر چرخش ناگهانی زانو احتمال دارد مینیسک پاره شود و علاوه بر ایجاد صدای قابلشنیدن در زانو، باعث بروز درد و تورم نیز میشود.
روماتیسم
آرتریت نوعی بیماری مفصلی است که دو نوع آرتروز و روماتیسم از آن شایعتر است. آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است. یعنی سلولهای دستگاه ایمنی بدن به غضروفهای موجود در مفصل زانو حمله میکنند و آنها را از بین میبرند. در این بیماری ازآنجایی که غضروفها تخریب میشوند و استخوانها به یکدیگر ساییده میشوند، سروصدای شدیدی در زانو ایجاد میشود.
آرتروز
آرتروز نوعی دیگر از آرتریت است. غضروفهای مفصل زانو بهطور طبیعی دچار تخریب میشوند اما بدن با ساخت غضروفهای جدید آن را ترمیم میکند. گاهی به دلیل فشار بیش ازحد، تغییرات بیوشیمیایی، بالارفتن سن یا ترکیبی از این موارد سرعت تخریب غضروف از سرعت ترمیم آن بیشتر میشود. در نتیجه این اتفاق، غضروف از بین میرود. غضروف استحکام مفصل را تامین میکند و تجزیهی آن باعث میشود استخوانها در مفصل دچار ساییدگی و التهاب شوند. سپس صدای قابل شنیدنی در زانو ایجاد میشود. اگر علاوه بر صدا دادن زانو، درد هم احساس میکنید، ممکن است مبتلا به آرتروز زانو باشید.
حرکت رباطها
اطراف مفصل زانو توسط رباطها و تاندونها احاطه شدهاست. گاهی این رباطها در طول خود از یک تودهی استخوانی کوچک عبور میکنند و وقتی بهجای خود برمیگردند صدایی مانند کلیککردن ایجاد میکنند که به گوش میرسد.
عمل جراحی
بعضی مواقع همراه با عوارض عمل جراحی شما صدای زانو را هم تجربه میکنید. این صدا ممکن است در اثر قرارگرفتن مفصل جدید یا تغییراتی که در طول عمل اتفاق میافتد، ایجاد شود. قبل از عمل هم بهطور طبیعی صدای زانو وجود دارد ولی بهدلیل حساسیت بیشتر شما بعد از عمل بیشتر احساس میشود. اما نگران نباشید پزشکان معتقدند صدا دادن زانو پس از عمل جراحی تاثیر نامطلوبی بهدنبال ندارد.
روشهای تشخیص علت صدای زانو
وقتی که کریپتوس دردناک زانو دارید و به پزشک مراجعه میکنید، پزشک ابتدا سوالاتی درباره علائم و همچنین سابقهی پزشکی از شما میپرسد. سپس در مرحله بعد برای بررسی میزان ثبات مفصل و همچنین میزان کاهش دامنهی حرکتی ارزیابی فیزیکی را انجام میدهد و از شما میخواهد پا و زانوهایتان را بهشکلهای خاصی حرکت دهید تا بتواند به تشخیص لازم برسد. گاهی پزشک برای تشخیص دقیقتر آزمایشهای تصویربرداری مانند سیتی اسکن یا امآرآی را تجویز میکند.
برای صدای زانو، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پیش از این اشاره کردیم که صدا دادن زانو در صورتی که بدون درد باشد کاملا طبیعی و شایع است. پس اگر کریپتوس زانوی شما بدون درد است، نگران نباشید. ولی اگر علاوه بر تق تق زانو احساس درد داشتید و زانویتان متورم شد، ممکن است نشانهی یک مشکل در زانو باشد. در این حالت باید حتما به پزشک مراجعه کنید. تقتق دردناک زانو احتمال دارد با آسیبهایی مثل روماتیسم مفصلی یا آرتروز همراه باشد. پس مهم است اگر علاوه بر صدا دادن زانو احساس درد و تورم نیز داشتید هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.
درمان کریپتوس زانو
صدا دادن زانو بدون درد معمولا نگرانکننده نیست و درمانی برای آن وجود ندارد. ولی اگر کریپتوس زانو با علائمی مانند درد، تورم، التهاب، کاهش دامنهی حرکتی و تردشدن زانو همراه بود حتما باید به پزشک مراجعه کنید و با استفاده از روشهای درمانی مختلف تحت درمان قرار بگیرید. نوع روش درمانی که استفاده میشود به عوامل گوناگونی مانند شرایط فرد، سابقهی پزشکی، مرحلهی پیشرفت بیماری و علت زمینهای آسیب بستگی دارد.
درمانهای خانگی
اگر اضافه وزن دارید با استفاده از رژیمهای تغذیهای مناسب و سالم وزنتان را به حد متعادلی برسانید. بدین منظور میتوانید از ورزشهای سبک مانند یوگا، شنا، پیادهروی یا تایچی نیز استفاده کنید. برای کاهش درد و تورم میتوانید از کمپرس آب گرم استفاده کنید و و برای کاهش التهاب کمپرس آب سرد را امتحان کنید.
کنترل بیماری زمینهای
اگر کریپتوس شما ناشی از آرتروز زانو است طیف وسیعی از روشهای درمان و کنترل آرتروز به شما کمک میکنند علائم خود را مدیریت کنید. از مصرف داروهای آرتروز تا تغییر سبک زندگی در این زمینه به شما کمک میکنند.
دارودرمانی
درصورتی که صدا دادن زانو ناشی از یک بیماری بوده و با درد همراه باشد، میتوانید از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن برای کنترل درد استفاده کنید. همچنین ممکن است پزشک روشهایی با مداخله بیشتر مانند تزریق استروئید به داخل مفصل را برای شما تجویز کند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی و تمرین درمانی با استفاده از تمرینهایی که برای شما طراحی میشوند عضلاتی که از مفصل حمایت میکنند را تقویت میکند و دامنهی حرکتی مفصل زانو را نیز افزایش میدهد.
درمانهای روانشناسی
درمانهای شناختی رفتاری یا CBT با تغییر افکار و احساسات شما در جهت مثبت باعث میشود صدای زانو برای شما کمتر ناراحتکننده باشد. همچنین انجام انواع مدیتیشنها با کاهش درد، استرس و اضطراب ممکن است کمککننده باشد.
مگنت درمانی
در روش مگنت درمانی یک میدان مغناطیسی در اطراف زانو ایجاد میشود که در اثر این میدان جریان خون و اکسیژنرسانی به مفصل زانو افزایش مییابد. سپس سلولها تحریک میشوند تا آسیب را ترمیم کنند. در نتیجه این روند درد در مفصل کاهش مییابد. مگنت درمانی در فیزیوتراپی استفاده میشود و باعث بالارفتن سرعت بهبود و کاهش صدای زانو میشود.
اوزون درمانی
ما مولوکولهای اکسیژن موجود در هوا را بهشکل o2 تنفس میکنیم ولی o2 برای مصرف در بدن به مولکول o3 یا اوزون تبدیل میشود. اوزن انرژی بیشتری نسبت به اکسیژن دارد و باعث بهبود سریعتر هر آسیبی میشود. در روش اوزون درمانی مولکولهای o3 به مفصل زانو تزریق میشوند. این مولکولها باعث میشوند جریان خون و اکسیژنرسانی به مفصل بیشتر شود و درنهایت سلولها تحریک میشوند تا آسیب مفصلی را ترمیم کنند. علاوه بر این مولکولهای اوزون که بهطور مستقیم در مفصل تزریق میشوند، سلولهای ایمنی که عملکرد مطلوبی نداشتهاند را تحریک میکند و همچنین متابولیسم گلبولهای قرمز و آزادسازی اکسیژن را افزایش میدهند. همه این عملکردهای اوزون در بدن باعث شده این روش برای درمان بیماریهایی مثل آرتروز و روماتیسم و سایر بیماریهای مفصلی مفید باشد.
طب سوزنی
طب سوزنی روشی درمانی شامل قراردادن سوزنهای نازک در نقاط خاصی از بدن است. این روش درمانی مربوط به چین باستان است و مبنای آن براساس تغییر مسیر انرژی بدن و بازگرداندن تعادل آن است. طب سوزنی جریان خون را در محل افزایش میدهد. در نتیجه این اتفاق هورمونها و ناقلهای عصبی افزایش پیدا میکند و در نهایت درد کاهش مییابد. طب سوزنی درد را کاهش میدهد ولی متاسفانه هنوز شواهد علمی موفق نشدهاند مزایای آن را اثبات کنند. البته امتحان این روش درمانی آسیبی بهدنبال ندارد.
ورزشدرمانی
پزشکان ارتوپد معمولا به بیماران درگیر با مشکل کریپتوس زانو انجام یک روتین مناسب ورزشی زیرنظر یک مربی کارآزموده را توصیه میکنند. البته ورزشهای سنگین مثل دومیدانی باعث فشار بیشتر به مفصل میشوند. برای این بیماران ورزشهای سبک مانند شنا، دوچرخهسواری، پیادهروی، تایچی و ورزشهای آبی درنظر گرفته میشود. این ورزشها به شما کمک میکنند وزنتان را ایدهآل نگه دارید، دامنهی حرکتی مفصل خود را افزایش دهید و ماهیچههای اطراف مفصل را تقویت کنید.
هرچند بسیاری معتقدند ورزش باعث تخریب غضروف موجود در مفاصل میشود ولی این در مورد همهی ورزشها صحیح نیست. ورزشهای سنگین بهدلیل اعمال فشار زیاد بر مفاصل ممکن است برای زانو دردسرساز باشند. اما ورزشهای سبکی مثل شنا و یوگا فشاری به مفصل نمیآورند و قطعا مفید هم هستند.
ماساژدرمانی
مهمترین فایده ماساژ ایجاد احساسات مثبت است. بهعلاوه باعث افزایش جریان خون میشود که کاهش درد و احساس آرامش را در پی دارد. پزشکان به ماساژ بهعنوان یک روش درمانی نگاه نمیکنند، زیرا هنوز بهشکل علمی کارکرد آن در درمان بیماری اثبات نشدهاست. آنها معتقدند تجربهی ماساژ خطر یا ضرری برای بیمار ندارد و بهطور غیرمستقیم احساسات منفی ناشی از بیماری مانند ترس و استرس را ازبین میبرد. اگر تمایل داشتید ماساژ را امتحان کنید از پزشکتان بخواهید ماساژوری که در زمینهی بیماری شما تبحر دارد را معرفی کند.
جراحی تعویض مفصل زانو
اگر شما در مراحل پیشرفته بیماری باشید، روشهای محافظهکارانه دیگر پاسخگو نیست و نیاز است از روشهای مداخلهای مانند عمل جراحی استفاده کرد. یکی از انواع عملهای جراحی که متداول است، جراحی تعویض مفصل زانو است.
جراحی بسته
همانطور که پیشتر اشاره کردیم درصورت پیشرفت آسیب، روشهای غیرتهاجمی موثر نیست و پزشک باید به سراغ روشهای جراحی برود. آرتروسکوپی زانو یا جراحی بسته یکی از روشهای جراحی مفصل است. در این روش یک یا چند شکاف بسیار کوچک در زانو ایجاد و ابزاری کوچک که یک دوربین به سر آن متصل است را وارد زانو میکنند. در این روش نیازی به برش و برداشتن زانو نیست. جراحی آرتروسکوپی بیشتر برای پارگی مینیسک، آسیبهای مربوط به کشکک، آسیبهای رباطها و غضروفها استفاده میشود.
تزریق اپیدورال استروئید
منطقهی اپیدورال بین غشای محافظ طناب نخاعی و مهرههای استخوانی است. در این روش درمانی یک داروی کورتونی را بههمراه یک داروی بیحس کننده به این منطقه در ستون فقرات تزریق میکنند. این تزریق باعث میشود پروتئینهایی که باعث درد و تورم شدهاند، از بین بروند. در نتیجه درد و تورم تسکین مییابد. در تزریق اپیدورال اثرات دارو بلافاصله بعد از تزریق مشخص میشود و درد بهطور قابل توجهی کم میشود.
تزریق استروئید
کورتیکواستروئیدها داروهایی هستند که برای برطرف کردن درد و التهاب بهکار میروند ولی تاثیری بر درمان علت بیماری ندارند. این داروها برای انواع بیماریهای التهابی زانو کاربرد دارند. پزشکان کورتیکواستروئید را به درون مفصل تزریق میکنند و با این کار مسیر سیگنالی سلولهای ملتهب مسدود میشود. درنهایت بیمار تا مدتی دردی احساس نمیکند. تاثیر این تزریق همیشگی نیست و دراثر گذشت زمان درد زانو برمیگردد. پزشکان به علت عوارض جانبی تزریق کورتیکواستروئیدها فقط در موارد خاص به سراغ آن میروند.
پیشگیری از صدای زانو
برای پیشگیری از تق تق زانو شما باید از مفاصل خود مراقبت کنید. برای مراقبت از مفاصل و پیشگیری از کریپتوس زانو که پیشرفت آن موجب آرتروز زانو میشود، باید یک سری نکات ساده را رعایت کرد. در ادامه تعدادی از این نکات را مرور میکنیم:
- نگهداشتن وزن در حد متعادل و دوری از اضافه وزن
- داشتن رژیمهای تغذیهای سالم و مناسب
- استفاده از مکملهای تغذیهای
- انجام ورزشهای منظم و سبک
- مصرف نکردن دخانیات
- تقویت ماهیچهها
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم نگاهی جامع به کریپتوس زانو داشته باشیم تا شما با این آسیب بیشتر آشنا شوید. صدای زانو ممکن است مانند تقتق، کلیک کردن یا قژقژ کردن به گوش برسد. در هر صورت این صداها بدون درد کاملا طبیعی است و برای همه در هر سنی رخ میدهد. پس اصلا نگران نباشید، شما میتوانید با رعایت نکات پیشگیری گفته شده در مقاله، سلامت زانوهایتان را که از مهمترین مفاصل بدن هستند، تضمین کنید. در صورتی که علاوه بر صدا احساس درد هم داشتید حتما به پزشک مراجعه کنید تا از نظر ابتلا به بیماریهای مفصلی معاینه شوید.
منبع: