همه چیزهایی که باید درباره قفل‌شدن زانو بدانید
اگر ما می‌توانیم راه برویم، خم شویم، بنشینیم و بایستیم همه به خاطر قابلیت‌های زانوها است. دو مفصل مهمی که معمولا همه وزن بدن روی آنها می‌افتد. زانوها از آنجا که دو مفصل مهم و تاثیرگذار بدن هستند، در تامین سلامت جسمی انسان هم نقش مهمی دارند. آسیب‌های زیادی همواره این دو مفصل را تهدید می‌کنند. از آرتروز و روماتیسم گرفته تا پارگی مینیسک یا رباط‌های زانو.
یکی از آسیب‌های به شدت آزاردهنده این قسمت، قفل شدن زانو است. حالتی که در آن زانوها در موقعیت خم یا راست گیر کرده و نمی‌توانند تغییر حالت دهند. در برخی موارد وجود یک جسم فیزیکی باعث گیرکردن زانو می‌شود و در برخی موارد هم درد شدید عامل گیرکردن است. این مقاله از سایت مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی یزد را به قفل شدن زانو اختصاص داده و به بررسی انواع قفل شدگی زانو و علت ایجاد آن پرداخته‌ایم. اگر شما هم با این مشکل مواجه هستید، این مقاله می‌تواند راهگشای شما برای برطرف کردن آن باشد.
قفل شدن زانو چیست؟
برای آنکه بدانید قفل شدن زانو چیست، لازم است ابتدا نگاهی به ساختار مفصل زانو بیندازید. مفصلی پیچیده که دو استخوان مهم ران و ساق پا را بهم متصل می‌کند. در این مفصل استخوان‌های کشکک زانو قرار دارند که یک تکه استخوان کوچک هم در کنار آن است. دو استخوان ران و ساق پا توسط رباط‌ها به یکدیگر وصل شده‌اند. همچنین استخوان‌ها توسط تاندون‌ها به عضلات ران و ساق پا می‌رسند. در داخل مفصل، دو تکه غضروفیc شکل قرار دارد که مانند بالشتکی بین دو استخوان ران و ساق عمل می‌کند، این دو تکه مینیسک زانو نام دارند. مینیسک ضربه‌ها و شوک‌های وارده به زانو را جذب کرده و به حرکت روان‌تر مفصل کمک می‌کند. علاوه بر این‌ها استخوان کشکک زانو اجزای مفصل زانو را در برگرفته است.
مجموعه این اجزا با هم مفصل زانو را تشکیل داده‌اند، این ساختار به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود زانو بتواند به سمت جلو و عقب خم و راست شود. تا حدودی بچرخد و همچنین توان تحمل وزن بدن را داشته باشد. حالت قفل شدن زانو حالتی است که در آن زانو وقتی خم یا راست است، امکان تغییر موقعیت خود را از دست می‌دهد. یعنی اگر پا در حالت صاف قفل شود، نمی‌تواند خم شود. یا اگر خم شده باشد، توان صاف شدن ندارد.
چرا زانو قفل می‌شود؟
در شایع‌ترین حالت قفل شدگی زانو، یک جسم فیزیکی در مفصل گیر می‌کند و عامل قفل شدن آن می‌شود. معمولا پارگی مینیسک زانو است که عامل بوجود آمدن این شرایط می‌شود. با پارگی مینیسک، قطعه‌ای از آن جدا یا شل شده و در مفصل رها می‌شود. در حین حرکات مفصل ممکن است این تکه جایی در زانو گیر کرده و از حرکت مفصل جلوگیری کند. همین اتفاق ممکن است با شکستگی تکه‌ای از استخوان‌های زانو هم رخ دهد. در این حالت قفل شدن زانو ممکن است همراه با درد، صدادادن و تورم باشد. البته در نوع دیگری از قفل شدگی زانو، درد و گرفتگی در ناحیه زانو باعث می‌شود فرد توان خم و راست کردن آن را از دست بدهد.
انواع قفل شدن زانو
قفل شدن زانو در دو حالت ممکن است اتفاق بیفتد. حالت اول قفل شدگی واقعی و حالت بعدی قفل شدگی کاذب زانو است. در ادامه هرحالت را به‌طور مفصل بررسی می‌کنیم:
قفل شدن واقعی زانو
در قفل شدن واقعی، زانو به معنی واقعی کلمه قفل می‌شود. یعنی جسمی فیزیکی در مفصل گیر کرده و امکان حرکت را از زانو می‌گیرد. وقتی قفل شدن واقعی زانو اتفاق بیفتد ممکن است به راحتی برطرف نشود و ادامه داشته باشد. چرا که جسمی فیزیکی در مفصل حضور دارد. تا وقتی این جسم در زانو گیرافتاده باشد امکان خم و راست کردن را از این مفصل گرفته است. معمولا قفل شدگی واقعی زانو در حین بازکردن آن اتفاق می‌افتد.بدین معنا که فرد مبتلا نمی‌تواند زانو را کاملا صاف کند. همچنین این نوع قفل شدگی زانو کمتر از نوع کاذب شایع است.
قفل شدن کاذب زانو
قفل شدن کاذب زانو همان‌طور که از نامش پیدا است، با گیرکردن یک جسم واقعی در زانو اتفاق نمی‌افتد. بلکه در این حالت زانوی فرد به قدری دچار درد و گرفتگی می‌شود که فرد تصور می‌کند امکان خم و راست کردن زانو را ندارد. معمولا این گرفتگی عضلات اطراف زانو است که باعث قفل شدگی کاذب زانو می‌شود. همزمان با فروکش کردن گرفتگی، قفل شدن کاذب زانو هم برطرف می‌شود. قفل شدگی کاذب زانو شایع‌تر از حالت واقعی است.
علت قفل شدن زانو
گفتیم آنچه باعث قفل شدن واقعی زانو می‌شود، گیرافتادن جسمی فیزیکی در مفصل زانو است و در حالت کاذب هم درد و گرفتگی شدید باعث بروز آن می‌شود. اما عواملی مختلفی می‌توانند باعث بروز این حالت‌ها شوند. در ادامه برخی از علت‌های قفل شدن زانو را بررسی می‌کنیم:
علت قفل شدن واقعی زانو
ابتدا به سراغ حالت قفل شدن واقعی زانو می‌رویم و علل بروز آن را بررسی می‌کنیم:
پارگی مینیسک زانو
پارگی مینیسک اصلی‌ترین و شایع‌ترین عامل قفل شدن زانو است. مینیسک دو قطعه غضروف c شکل است که در دو طرف مفصل زانو به صورت بالشتک عمل کرده و شوک‌ها و ضربه‌های وارده به زانو را جذب می‌کنند. در مواقعی که فشار شدیدی به زانو وارد شود مخصوصا در حالت چرخش ناگهانی زانو به سمت چپ یا راست، ممکن است مینیسک دچار پارگی شود. با پاره شدن مینیسک ممکن است قطعه‌ای از آن جدا یا شل شده و در مفصل گیر کند. بدین ترتیب زانو قفل می‌شود.
پارگی دسته سطلی رایج‌ترین حالت پاره‌شدن مینیسک است. در این حالت با پاره‌شدن مینیسک، قطعه‌ای از آن به حالت c شکل مثل دسته سطل از مینیسک آویزان می‌شود. اگر این قطعه آویزان بزرگ باشد، در حین حرکات مفصل، در جایی از آن گیر می‌کند و مانع حرکت می‌شود. وقتی چنین شرایطی پیش آید تا زمانی که قطعه گیرکرده را رها نکنید، زانوی شما امکان خم و راست شدن نخواهد داشت. اگر زیاد دچار قفل شدگی زانو می‌شوید یا زانویتان زیاد صدا می‌دهد، باید احتمال پارگی مینیسک را بررسی کنید. به خصوص ورزشکارانی مثل فوتبالیست‌ها که چرخش‌ها و استارت‌های سریع و ناگهانی زیادی دارند، بیشتر در معرض پارگی مینیسک هستند.
شکستگی استخوان
استخوان‌ها یکی دیگر از اجسام فیزیکی هستند که می‌توانند در زانو گیر کرده و مانع حرکت شوند. در صورتی که قطعه‌ای از استخوان‌های داخل زانو دچار شکستگی شده و از استخوان اصلی جدا شود، قفل‌شدگی زانو بسیار محتمل است. درست مثل حالت پارگی مینیسک، این بار یک قطعه استخوانی که جنس آن سخت‌تر از غضروف است، در مفصل گیر می‌افتد و راه حرکت آن را سد می‌کند. شکستگی استخوان‌های زانو تحت تاثیر دو عامل می‌تواند اتفاق بیفتد:
- بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط با استخوان‌ها مثل آرتروز و پوکی استخوان
- حادثه یا جراحت و…
قفل شدن واقعی زانو ممکن است در مواردی همراه با درد باشد یا به‌طور کلی بدون درد اتفاق بیفتد. اینکه این حالت دردناک باشد یا نه، بستگی به عامل ایجاد آن دارد.
علت قفل شدن کاذب زانو
درد علت اصلی قفل شدن کاذب زانو است. وقتی درد در زانو خیلی شدید باشد، سیستم دفاعی بدن به طور خودکار حرکات زانو را محدود می‌کند تا جلوی آسیب بیشتر را بگیرد. در واقع در این شرایط عضلات اطراف زانو دچار گرفتگی می‌شوند و زانو را ثابت نگه می‌دارند. در نتیجه فرد احساس می‌کند زانو قفل شده و امکان خم و راست شدن ندارد. هنگامی که قفل شدگی کاذب زانو برای فرد مبتلا اتفاق می‌افتد، فرد احساس می کند واقعا چیزی درون زانو گیر کرده که مانع حرکت آن شده است. اما معمولا در این حالت قفل شدگی زود برطرف می‌شود.
در واقع تفاوت این حالت با قفل شدن واقعی زانو در این است که هیچ چیزی وجود ندارد که حرکات مفصل زانو را محدود کند. تنها چیزی که باعث قفل شدن زانو می‌شود، درد و مخصوصا گرفتگی زانو است. با برطرف‌شدن گرفتگی، زانو کاملا به حالت عادی برمی‌گردد و دیگر از قفل شدن خبری نیست. به گفته برخی منایع، نکته دیگر درمورد تفاوت دو نوع قفل شدن زانو، موقعیتی است که زانو قفل می‌شود. همان‌طور که گفتیم در نوع واقعی زانو هنگام راست‌شدن قفل می‌شود. این در حالی است که در نوع کاذب، زانو هم در حین راست‌شدن و هم در حین خم‌شدن ممکن است دچار قفل‌شدگی شود. مهم‌ترین عللی که باعث بروز قفل‌شدگی کاذب زانو می‌شوند، شامل موارد زیر است:
التهاب
التهاب چیزی است که می‌تواند حرکت اندام‌های بدن را به شدت محدود کند. اگر التهاب در اجزای داخلی زانو یا نواحی اطراف آن اتفاق بیفتد، می‌تواند باعث قفل شدن کاذب زانو شود. بیماری‌هایی مثل نقرس، آرتروز و روماتیسم از جمله بیماری‌هایی هستند که با التهاب اتفاق می‌افتند.
ورم مفصل زانو
تورم مفصل زانو معمولا با زیادشدن مایع درون مفصلی زانو اتفاق می‌افتد. در چنین حالتی زیاد شدن این مایع از تحرک مفصل جلوگیری می‌کند. به‌طور کلی معمولا افرادی که دچار ورم مفصل زانو می‌شوند، کمتر می‌توانند زانو را خم و راست کنند.
سندرم پلیکا
سندرم پلیکا آسیبی است که با تنش در پلیکای میانی زانو اتفاق می‌افتد. این قسمت یک شکاف است که روی بافت سینوویال پوشاننده مفصل قرار دارد. با بروز تنش در این قسمت ممکن است قفل شدن کاذب زانو اتفاق بیفتد.
مشکل در تعادل کشکک زانو
ایجاد ناهنجاری در حرکات کشکک زانو هم می‌تواند به نوبه خود منجر به قفل شدن زانو شود. مثلا ازبین‌رفتن تعادل کشکک یکی از آسیب‌هایی است که در اثر فعالیت ورزشی شدید ایجاد می‌شود. این آسیب به شدت دردناک است و حرکات مفصل زانو را محدود می‌کند.
جراحت و حادثه
هرگونه ضربه و جراحت وارده به مفصل زانو می‌تواند باعث ایجاد درد و گرفتگی در آن شود. در صورتی که گرفتگی ایجادشده شدید باشد می‌تواند حرکت زانو را محدود کرده و باعث قفل شدن آن شود.
عمل جراحی
معمولا عمل جراحی در مفاصل می‌تواند عوارض خواسته یا ناخواسته‌ای را ایجاد کند. برای مثال ممکن است عمل جراحی در ناحیه زانو موفقیت‌آمیز هم باشد اما باعث بروز قفل شدن زانو پس از عمل شود.
علائم قفل شدن زانو
در زمان بروز قفل شدن واقعی زانو مهم‌ترین نشانه همان بی‌تحرکی و قفل زانو است. هرچند در برخی موارد، درد زانو هم دیده می‌شود. برخی علائم قفل شدن زانو هم هستند که در اثر شکستگی استخوان زانو بروز پیدا می‌کنند. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- صدادادن زانو
- سفتی و گرفتگی مزمن زانو
- احساس وجود زائده یا برآمدگی در زانو
- سختی و ناراحتی شدید هنگام صاف کردن زانو
- درد و تورم که به صورت متناوب بروز پیدا می‌کنند
تشخیص قفل شدن زانو
معمولا پزشک در اولین مراحل پس از مراجعه بیمار به بررسی سوابق پزشکی بیمار و ارزیابی فیزیکی می‌پردازد. سوابق پزشکی جهت تشخیص ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مثل آرتروز و روماتیسم انجام می‌شود. در این مرحله لازم است کلیه علائم و حالت‌های مرتبط با زانو را به‌طور دقیق برای پزشک شرح دهید. پزشک احتمالا سوالاتی را هم از شما می‌پرسد که باید به طور دقیق پاسخ دهید. همچنین بررسی نتایج آزمایش خون و نمونه‌برداری مایع بین‌مفصلی برای تشخیص التهاب احتمالی در زانو انجام می‌شود.
پس از بررسی سوابق، پزشک به ارزیابی فیزیکی زانوی شما می‌پردازد. در این مرحله پزشک سعی می‌کند علائمی مثل تورم، التهاب، کبودی و سفت‌شدگی را در اطراف زانو بررسی کند. در ادامه احتمالا پزشک از شما می‌خواهد کمی راه بروید تا وضعیت زانو را در حین راه رفتن ارزیابی کند. همچنین ممکن است پزشک اقدام به خم و راست‌کردن یا فشاردادن زانو کند تا بتواند عملکرد آن را ارزیابی کند. در بیشتر موارد با انجام ارزیابی فیزیکی، پزشک به تشخیص علت آسیب خواهد رسید. در غیر این صورت تجویز آزمایش‌های تصویربرداری در دستور کار پزشک قرار می‌گیرد. رادیولوژی، ام‌آرآی و سی‌تی اسکن رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری هستند که به تشخیص دقیق آسیب توسط پزشک کمک می‌کنند.
درمان قفل شدن زانو
پزشک برای درمان قفل شدن زانو گزینه‌های متنوعی دردسترس دارد که با توجه به تشخیص علت آسیب به تجویز آنها اقدام می‌کند. این روش‌ها از درمان‌های خانگی تا عمل جراحی را شامل می‌شوند. در ادامه برخی از مهم‌ترین روش‌های درمان قفل شدن زانو را بررسی می‌کنیم:
کمپرس گرم
کمپرس گرم همواره به کاهش تورم و برطرف‌کردن گرفتگی در عضلات کمک می‌کند. استفاده از پد گرمایی در این زمینه می‌تواند به شما کمک کند. در صورتی که پد گرمایی ندارید، می‌توانید از یک حوله گرم استفاده کنید. حوله یا پد را در فواصل زمانی ۲۰ دقیقه‌ای بر روی زانو بگذارید. این کار را ۵ تا ۶ بار در هر روز انجام دهید.
زانوبند مخصوص
زانوبند هم یکی از درمان‌های ساده برای مشکل قفل شدن زانو است. زانوبندهای طبی، مفصل زانو را به خوبی حمایت کرده و باعث ثبات آن می‌شوند. همچنین دمای ناحیه زانو را بالا برده و شبیه کمپرس گرم کار می‌کنند.
داروهای ضددرد بدون نسخه
در صورتی که قفل شدن زانو همراه با درد باشد، پزشک احتمالا از داروهای ضددرد بدون نسخه برای کاهش درد و التهاب کمک می‌گیرد. ایبوپروفن و استامینوفن از جمله این داروها هستند. البته حتما این داروها را با تجویز پزشک مصرف کنید.
تمرین درمانی
روش‌های درمانی فیزیوتراپی از رایج‌ترین روش‌های درمان قفل شدن زانو هستند. به خصوص روش تمرین درمانی باعث می‌شود زانو با انجام حرکات ورزشی اصلاحی دامنه حرکت خود را بازیافته و آسیب را ترمیم کند. در این روش درمانگر فیزیوتراپیست برنامه ورزشی مخصوص شما را طراحی کرده و حرکات آن را به شما آموزش می‌دهد. در ادامه درمانگر از شما می‌خواهد حرکات را به تنهایی انجام داده و در بین جلسات درمانی در منزل هم تمرین کنید.
طب فیزیکی
در این روش درمانگر سعی می‌کند با استفاده از تکنیک‌های دستی و کارکردن روی مفصل زانو و قسمت‌های اطراف آن، دامنه حرکتی ایده‌آل را به زانو برگرداند.
سوزن خشک
سوزن خشک یا طب سوزنی روشی است که در آن درمانگر تعدادی سوزن بسیار ریز را در قسمت‌های مختلف بدن وارد می‌کند. این سوزن‌ها باعث تحریک سلول‌ها شده و جریان خون را در ناحیه موردنظر افزایش می‌دهند. در نتیجه هم درد بیمار کاهش یافته و هم سرعت ترمیم بافت‌های ملتهب و آسیب‌دیده بیشتر می‌شود.
عمل جراحی
در صورتی که قفل شدن زانو در اثر شکستگی استخوان یا پارگی مینیسک اتفاق افتاده باشد، به احتمال زیاد برای برداشتن عامل انسداد زانو نیاز به عمل جراحی است.
پیشگیری از قفل شدن زانو
برای پیشگیری از قفل شدن زانو موارد زیر را رعایت کنید:
- از انجام ورزش‌های شدید و پربرخورد خودداری کنید. همچنین در زمان انجام ورزش فشار بیش از حد به زانوی خود وارد نکنید.
- در سطوح لغزنده و ناصاف مراقب زمین‌خوردن باشید.
- هنگام خوابیدن سعی کنید پاهایتان خم نباشند.
- همواره در حین فعالیت‌های طولانی و فشار به زانو کمی استراحت کنید.
- ورزش‌های مخصوص زانو انجام دهید تا عضلات آن را تقویت کنید.
ورزش برای قفل شدن زانو
همان‌طور که گفتیم انجام تمرینات ورزشی می‌تواند به تقویت عضلات زانو کمک کند. در ادامه چند حرکت ورزشی مفید برای درمان قفل شدن زانو را معرفی می‌کنیم:
روبروی یک دیوار بایستید. یکی از پاها را تا جایی که می‌توانید به عقب ببرید. دست‌ها را روی دیوار بگذارید و روی پای جلو خم شوید. تا جایی هم شوید که کشش را در پای عقب احساس کنید. ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید و به حالت اول برگردید. این حرکت را برای هر طرف دو بار تکرار کنید.
پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. یک پا را از زانو خم کنید و به سمت عقب ببرید. با دست مچ پا را گرفته به سمت باسن بکشید. ۳۰ ثانیه پا را در این حالت نگه دارید و به حالت اول برگردید. حرکت را برای هر پا دو بار تکرار کنید.
پاها را به اندازه عرض شانه باز کنید. به آرامی پاشنه هر دو پا را از زمین بلند کنید و روی پنجه پا بایستید. سپس به آرامی و با کنترل به حالت اول برگردید. این حرکت را در سه ست ۱۰ تایی انجام دهید.
روی صندلی بنشینید و یک پا را تا جایی که می‌توانید صاف کنید. این کار را باید بدون بلندکردن باسن انجام دهید. سپس پا را به آرامی به حالت اول برگردانید. این حرکت را سه ست ۱۰ تایی برای هر پا تکرار کنید.
روی یک طرف بدن دراز بکشید و پاشنه پاها را بهم بچسبانید. پای بالایی را تا جایی که می‌توانید بالا بیاورید. چند ثانیه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردید. این حرکت را برای هر طرف در سه ست ۱۰ تایی انجام دهید.
روی زمین دراز بکشید. یک پا را صاف دراز کنید و یک پا را از زانو خم کنید. پای صاف را بلند کنید تا دو زانو در یک ارتفاع قرار گیرند. چند ثانیه در این حالت بمانید و به آرامی به حالت اول برگردید. حرکت را در سه ست ۱۰ تایی برای هر پا انجام دهید.
جمع‌بندی
قفل شدن زانو حالتی است که باعث می‌شود فرد مبتلا از خم و راست‌کردن زانوی خود ناتوان باشد. این مشکل در دو حالت واقعی و کاذب اتفاق می‌افتد. در حالت قفل شدن واقعی زانو یک جسم فیزیکی مثل قطعه‌ای از غضروف یا استخوان شکسته در مفصل زانو گیر کرده و باعث قفل شدن زانو می‌شود. در نوع کاذب اما وجود درد و گرفتگی در زانو مانع حرکت آن می‌شود. به گفته منابع علمی و با تجربه‌ای که در این زمینه داریم، باید گفت این آسیب معمولا با روش‌های فیزیوتراپی قابل درمان است اما در موارد شکستگی استخوان یا پارگی مینیسک ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.