پارگی رباط صلیبی؛ آسیبی در کمین ورزشکاران
آسیب پارگی ACL ، رگ به رگ‌شدن و پیچ‌خوردگی رباط صلیبی قدامی است. رباط یک نوار بافتی قوی است که به اتصال استخوان‌ها به یکدیگر کمک می‌کند، یکی از شایع‌ترین آسیب‌های زانو، پارگی رباط صلیبی قدامی است. آسیب ACL معمولاً در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال و اسکی که با توقف، تغییر جهت ناگهانی، پریدن و فرود همراه هستند، رخ می‌دهد.
بسیاری از افراد هنگام بروز آسیب ACL شدید، صدایی را در زانوی خود احساس می‌کنند. پس از بروز آسیب ممکن است زانو متورم و ناپایدار باشد و همچنین تحمل وزن دردناک شود.
بسته به شدت آسیب ACL، درمان شامل تمرینات توانبخشی، استراحت و فیزیوتراپی برای کمک به بازیابی قدرت و ثبات زانو است. روش جراحی نیز برای ترمیم رباط پاره‌شده انجام می‌شود. اگر رباط صلیبی قدامی شما شدیدا آسیب‌دیده باشد، برای بازیابی عملکرد کامل زانو نیاز به انجام جراحی است. انتخاب روش درمان به عوامل مختلفی مانند شدت آسیب و سطح فعالیت شما بستگی دارد. در این مقاله از سایت مرکز فیزوتراپی یزد به بررسی آسیب پارگی رباط صلیبی پرداخته ایم. با ما همراه باشید.
آناتومی زانو
سه استخوان به هم می‌رسند تا مفصل زانو را تشکیل دهند. این سه استخوان شامل استخوان ران، استخوان ساق پا و استخوان کشکک می شوند. کشکک زانو در جلوی مفصل قرار می‌گیرد و وظیفه‌ی محافظتی دارد. دو استخوان ران و ساق پا جرو ساختار حرکتی پا به حساب می آیند. هر استخوان توسط رباط‌ها به استخوان‌های دیگر متصل می‌شود. چهار رباط اصلی در زانو وجود دارد. رباط‌ها مانند طناب‌هایی قوی عمل می‌کنند تا استخوان‌ها را در کنار هم قرار داده و زانو را ثابت نگه دارند. این رباط ها در دو دسته کلی زیر قرار می گیرند:
- رباطهای جانبی: رباطهای جانبی در کناره‌های زانو قرار دارند. رباط جانبی داخلی و رباط جانبی خارجی حرکات رو به پهلوی زانو را کنترل کرده و حرکات غیر‌معمول آن را مهار می‌کنند. رباط جانبی داخلی استخوان ران و درشت‌نی را به یکدیگر و رباط جانبی خارجی استخوان ران را به کوچک‌نی متصل می‌کنند.
- رباطهای صلیبی: رباطهای صلیبی در داخل مفصل زانو قرار دارند. رباط صلیبی قدامی در جلو و رباط متقاطع خلفی در پشت از یکدیگر عبور می‌کنند و یک ظاهر صلیبی ایجاد می‌کنند. رباطهای صلیبی حرکت جلو و عقب زانوی شما را کنترل می‌کنند. رباط صلیبی قدامی که به صورت مورب در وسط زانو قرار دارد، از لغزش استخوان درشت نی و استخوان ران جلوگیری می‌کند و همچنین ثبات چرخشی برای زانو فراهم می‌کند.
آسیب‌های رباط صلیبی
آسیب‌دیدگی رباط‌ها اصطلاحا با نام پیچ‌خوردگی شناخته می‌شوند. این آسیب بر اساس شدت آن در سه سطح درجه‌بندی می‌شود. در بعضی از آسیب‌های واردشده به رباط صلیبی سایر ساختارهای زانو مانند غضروف مفصلی، منیسک یا سایر رباط‌ها نیز آسیب می‌بینند. سطوح متفاوت آسیب‌دیدگی رباط عبارت‌اند از:
- پیچ‌خوردگی درجه یک: رباط در پیچ‌خوردگی درجه یک به طور خفیف آسیب می‌بیند. در این حالت رباط کمی کشیده شده‌است، اما همچنان می‌تواند به ثابت نگه‌داشتن مفصل زانو کمک کند.
- پیچ خوردگی درجه دو: در پارگی درجه دو کشیدگی رباط به اندازه ای است که شل می شود. این آسیب معمولا به عنوان پارگی جزئی رباط به شمار می رود.
- پیچ خوردگی درجه سه: در این سطح از آسیب‌دیدگی معمولاً پارگی کامل رباط رخ می‌دهد. در این حالت رباط به دو قسمت تقسیم می‌شود و مفصل زانو کاملا ناپایدار است.
علت پارگی رباط صلیبی
همانطور که گفته شد رباط‌ها نوارهای بافتی محکمی هستند که یک استخوان را به استخوان دیگر متصل می‌کنند. رباط صلیبی یکی از دو رباطی است که در وسط زانو متقاطع می‌شوند، این رباط استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل می‌کند و به تثبیت مفصل زانو کمک می‌کند.
آسیب‌های ACL اغلب در طول انجام ورزش و فعالیت‌های تناسب اندام که به زانو فشار وارد می کنند، اتفاق می‌افتد. هنگامی که رباط آسیب می‌بیند، معمولاً پارگی جزئی یا کامل بافت اتفاق می افتد. یک آسیب خفیف ممکن است رباط را دچار کشیدگی کند اما پاره نشود. به طور کلی رباط صلیبی قدامی می‌تواند به چند طریق آسیب ببیند:
- تغییر جهت سریع و ناگهانی
- توقف ناگهانی
- کاهش سرعت در حین دویدن
- محکم چرخاندن پا
- فرود ناشی از یک پرش
- واردشدن ضربه مستقیم به زانو، مثل ضربه تکل در فوتبال
چندین مطالعه نشان داده‌است که ورزشکاران زن در مقایسه با ورزشکاران مرد در معرض خطر بیشتری برای آسیب ACL قرار دارند. به نظر می‌رسد که این اتفاق به دلیل تفاوت در شرایط فیزیکی، قدرت عضلانی و کنترل عصبی عضلانی است. تفاوت در هم‌ترازی لگن و اندام‌های تحتانی، افزایش شلی رباط‌ها و اثرات استروژن بر رباط سایر علت‌های این تفاوت هستند.
علائم پارگی رباط صلیبی
هنگامی که رباط صلیبی قدامی شما آسیب می‌بیند، ممکن است صدای ترک‌خوردن بشنوید و احساس کنید زانویتان از زیر خود خارج می‌شود.
زانو درد همراه با تورم از دیگر علائم رایج پارگی رباط صلیبی است. در عرض ۲۴ ساعت، زانوی شما متورم می‌شود. اگر درد و تورم زانو را نادیده بگیرید، ممکن است خود به خود برطرف شود. با این حال، اگر به ورزش بازگردید، احتمالاً زانوی شما ناپایدار خواهد بود و خطر آسیب بیشتر به غضروف مینیسک زانو وجود دارد. به‌طور کلی علائم و نشانه‌های آسیب ACL شامل موارد زیر می‌شود:
- از دست‌دادن دامنه کامل حرکت زانو
- حساسیت در امتداد مفصل
- ناراحتی هنگام راه‌رفتن
- شنیدن صدایی بلند و احساس «ترک» در زانو
- درد شدید و ناتوانی در ادامه فعالیت
- تورم سریع
- احساس بی‌ثباتی در تحمل وزن
اگر هر گونه آسیب به زانوی شما باعث بروز علائم آسیب ACL شد، فوراً به پزشک مراجعه کنید. مفصل زانو ساختار پیچیده‌ای است از استخوان‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها و سایر بافت‌هایی که با هم کار می‌کنند. آسیب به هریک از این ساختارها می‌تواند اثرات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. همچنین برای تعیین شدت آسیب و دریافت درمان مناسب تشخیص سریع و دقیق بسیار مهم است.
عوامل خطر پارگی ACL
پارگی رباط صلیبی هم مثل پارگی مینیسک زانو در ورزشکاران شایع است. حرکات ورزشی سریع و ناگهانی در زانو عامل ایجاد این آسیب است. به طور کلی موارد زیر می‌تواند خطر بروز آسیب رباط صلیبی را افزایش دهد:
- شرکت در برخی ورزش‌ها مانند فوتبال، فوتسال، بسکتبال، ژیمناستیک و اسکی در سراشیبی
- استفاده از الگوهای حرکتی معیوب، مانند حرکت‌دادن زانوها به داخل در حین حرکت اسکوات
- استفاده از تجهیزات ورزشی نامناسب، مانند پابندهای اسکی که به درستی تنظیم نشده‌اند
- بازی‌کردن روی چمن مصنوعی
- پوشیدن کفش نامناسب
عوارض پارگی رباط صلیبی
افرادی که آسیب ACL را تجربه می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آرتروز زانو هستند. آرتروز ممکن است حتی در صورت انجام عمل جراحی برای بازسازی رباط رخ دهد. عوامل متعددی از جمله شدت آسیب اصلی، وجود آسیب‌های مرتبط در مفصل زانو یا سطح فعالیت پس از درمان بر خطر ابتلا به آرتریت تاثیر می‌گذارند.
تشخیص آسیب ACL
در اولین مراجعه، ابتدا پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی با شما صحبت خواهد کرد. سپس ارزیابی فیزیکی را انجام می‌دهد. در طول ارزیابی فیزیکی، پزشک تمام ساختارهای زانوی آسیب‌دیده را بررسی می‌کند و آن‌ها را با زانوی سالم شما مقایسه می‌کند. اکثر آسیب‌های رباط را می‌توان با معاینه فیزیکی کامل زانو تشخیص داد. اما آزمایش‌های دیگری نیز می‌توانند به پزشک شما در تشخیص آسیب کمک کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- رادیولوژی: رادیولوژی با استفاده از اشعه ایکس می‌تواند نشان دهد که آیا آسیب با شکستگی استخوان همراه است یا خیر؛ اما این روش هیچ کدام از آسیب‌های وارد به رباط صلیبی قدامی را نشان نمی‌دهد.
- ام‌آرآی: ام‌آرآی در مقایسه با رادیولوژی تصاویر بهتری از بافت‌های نرم مانند رباط صلیبی قدامی ایجاد می‌کند و به تشخیص آسیب ACL کمک می‌کند.
درمان پارگی رباط صلیبی
درمان آسیب‌های رباط صلیبی با استفاده از روش‌های محافظه‌کارانه و روش جراحی انجام می‌شود. انتخاب نوع درمان پارگی ACL بسته به نیازهای فردی بیمار متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، ورزشکاران جوان معمولا برای بازگشت ایمن به ورزش نیاز به جراحی دارند. اما افراد کم‌تحرک و مسن‌تر، ممکن است بتوانند بدون جراحی به زندگی خود ادامه دهند.
درمان‌های محافظه‌کارانه
پارگی رباط صلیبی بدون جراحی به‌طور کامل درمان نمی‌شود، اما درمان غیرجراحی ممکن است برای بیماران مسن یا افراد دارای سطح فعالیت بسیار پایین موثر باشد. اگر ثبات کلی زانو دچار مشکل نشده باشد، پزشک ممکن است گزینه‌های ساده و غیرجراحی زیر را توصیه کند.
آتل‌بندی: پزشک ممکن است به شما توصیه کند از یک بریس برای محافظت زانو در برابر بی‌ثباتی استفاده کنید. همچنین ممکن است برای شما عصا تجویز شود تا فشار وزن خود را کامل روی زانوها وارد نکنید.
تزریق پلاسما: در روش پلاسما درمانی که یک درمان بیولوژیک است، از پلاکت‌ها استفاده می‌شود. زیرا پلاکت‌ها غلظت بالایی از فاکتور‌های رشد را دارا هستند. برای انجام این روش خون فرد برای جداسازی پلاکت‌ها سانتریفیوژ می‌شود، سپس پلاکت‌ها به بافت آسیب‌دیده تزریق شده و افزایش سرعت بهبود بافت را ایجاد می‌کنند. درباره اثربخشی این روش تحقیقات بیشتری در حال انجام است.
دارودرمانی: گاهی نیاز است برای انجام سایر روش‌های درمانی ابتدا درد و التهاب زانو کاهش یابد. به همین منظور یک دوره داروهای مسکن تجویز می‌شود تا درد، تورم و التهاب ناشی از آسیب کاهش یابد. علاوه بر مسکن‌ها ممکن است از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی نیز استفاده شود. البته لازم است مصرف این داروها تحت‌نظر پزشک و با دوز پایین و مدت زمان کوتاه باشد. زیرا عوارض جانبی مختلفی به همراه دارند.
فیزیوتراپی رباط صلیبی
مهم نیست درمان شامل جراحی باشد یا نباشد، در هر صورت تمرینات توانبخشی و فیزیوتراپی نقش حیاتی در بازگرداندن شما به فعالیت‌های روزانه ایفا می‌کند. گذراندن یک دوره فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند قدرت و حرکت زانوی خود را مجددا به‌دست آورید. اگر نیاز به انجام جراحی نباشد، پس از کاهش تورم زانو، یک برنامه درمانی دقیق با استفاده از تمرینات توانبخشی و روش‌های درمانی فیزیوتراپی شروع می‌شود. این تمرینات خاص عملکرد زانوی شما را بازگردانده و عضلات ساق پا را که از آن حمایت می‌کنند، تقویت می‌کند.
اگر ابتدا جراحی انجام دهید، فیزیوتراپی در مرحله اول بر بازگشت توانایی حرکت مفصل و عضلات اطراف تمرکز می‌کند. در مرحله بعد یک برنامه برای محافظت از رباط جدید طراحی و اجرا می‌شود. در مرحله نهایی هم بازگشت عملکرد متناسب با سطح فعالیت ورزشکار هدف قرار می‌گیرد.
روش‌های درمانی فیزیوتراپی شامل موارد است:
- لیزر پرتوان: لیزر پرتوان رشته‌ای از فوتون‌های مادون قرمز است که بر یک نقطه متمرکز می‌شود. لیزر پرتوان انرژی بالایی را به سلول‌های بافت آسیب‌دیده منتقل می‌کند و این انرژی سوخت‌و‌ساز سلول‌ها را افزایش می‌دهد. در نتیجه سوخت‌ساز بیشتر سلول، آسیب با سرعت بیشتری ترمیم می‌شود. همچنین افزایش سوخت‌ساز، بیشترشدن جریان خون در بافت را به دنبال دارد که در افزایش سرعت ترمیم و کاهش درد تاثیر دارد.
- شاک ویو: شاک ویو مجموعه‌ای از امواج صوتی است که توسط فیزیوتراپیست به بافت آسیب‌دیده فرستاده می‌شوند. این امواج سیستم ترمیمی بدن را تحریک می‌کنند و باعث افزایش سرعت ترمیم رباط آسیب‌دیده می‌شوند.
- اولتراسوند: در روش درمانی اولتراسوند گرما به عمق بافت‌های نرم بدن وارد می‌شود. گرما علاوه براینکه باعث افزایش جریان خون در بافت می‌شود و به ترمیم و بازسازی رباط پاره‌شده کمک می‌کند، باعث کاهش درد نیز می‌شود.
- طب سوزنی: در روش طب سوزنی سوزن‌های بسیار ریزی را در نقاط خاصی از بدن بیمار فرو می‌کنند. با وارد شدن این سوزن‌ها به بدن، جریان خون در محل افزایش پیدا می‌کند و باعث کاهش درد و استرس می‌شود.
- ماساژ درمانی: در ماساژ درمانی با استفاده از انواع تکنیک‌های مختلف بافت‌های نرم بدن و ماهیچه‌ها لمس و مالش داده می‌شوند. هدف ماساژ ایجاد آرامش، تعادل و احساس خوب است و تاثیر چندانی در درمان بیماری ندارد.
- تمرین درمانی: فیزیوتراپیست در انجام تمریناتی متناسب با آسیب به شما کمک می‌کند. این تمرینات به استحکام عضلات و بهبود عملکرد عضلانی کمک می‌کنند. این تمرین‌ها یکی از روش‌های درمان بدون جراحی آسیب ACL محسوب می‌شود. این تمرین‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- خم و راست کردن زانو: در این تمرین بیمار به پشت می‌خوابد، و زانوی خود را تا حدی که احساس درد نداشته باشد، خم و راست می‌کند.
- انقباض عضله چهارسر: در این تمرین هم بیمار به پشت می‌خوابد و زانوی خود را بر روی یک حوله فشار می‌دهد تا عضله چهارسر ران منقبض شود. این حرکت باید ۱۰ بار هر بار پنج ثانیه انجام شود.
- انقباض همسترینگ: در این تمرین بیمار می‌نشیند و در حالی که زانو با زاویه ۴۵ درجه خم شده پاشنه‌ی پا خود را روی زمین فشار می‌دهد تا عضلات همسترینگ منقبض شوند. این حرکت هم باید ۱۰ بار هر بار پنج ثانیه انجام شود.
جراحی بازسازی رباط صلیبی
بیشتر پارگی‌های ACL را نمی‌توان دوباره به هم بخیه زد. برای ترمیم ACL از طریق جراحی و بازگرداندن ثبات زانو، رباط باید بازسازی شود. پزشک شما در طول جراحی رباط پاره‌شده را با پیوند بافت جایگزین می‌کند. سپس این پیوند به عنوان داربستی برای رشد رباط جدید عمل می‌کند.
بافت پیوندی را می‌توان از منابع مختلفی به دست آورد. اغلب آن‌ها از تاندون کشکک که بین کاسه زانو و ساق پا قرار دارد گرفته می‌شوند. تاندون‌های همسترینگ در پشت ران نیز منبع خوبی برای پیوند هستند. گاهی اوقات هم از تاندون چهار سر ران که از کاسه زانو به سمت ران کشیده شده، استفاده می‌شود.
از آنجایی که رشد مجدد رباط به زمان نیاز دارد، ممکن است شش ماه یا بیشتر طول بکشد تا ورزشکار بتواند پس از جراحی به ورزش بازگردد.
در بعضی موارد جراحی برای بازسازی رباط صلیبی قدامی با آرتروسکوپ و با استفاده از برش‌های کوچک انجام می‌شود. جراحی آرتروسکوپی کمتر تهاجمی است. مزایای این تکنیک شامل درد کمتر ناشی از جراحی، مدت زمان کمتر بستری در بیمارستان و بهبودی سریع‌تر است.
بهبودی آسیب ACL
- روند بهبودی آسیب ACL شامل سه مرحله یا فاز است، که در ادامه هرکدام را بررسی می‌کنیم:
مرحله اول: در این مرحله بیمار می‌تواند زانوی خود را با زاویه‌ی ۹۰ درجه خم کند، زانو کاملا باز می‌شود، قدرت انقباض ماهیچه‌ی چهار سر ران بهبود یافته و تورم و التهاب زانو کم می‌شود. این مرحله دوهفته بعد از انجام جراحی است. - مرحله دوم: در این مرحله بیمار می‌تواند بیش از ۹۰ درجه زانوی خود را خم کند و توانایی باز کردن کامل زانو نیز تقویت می‌شود. این مرحله هفته سوم تا پنجم دوره بعد از عمل را شامل می‌شود.
- مرحله سوم: در این مرحله که هفته ششم را شامل می‌شود، کم‌کم قدرت عضلانی بازمی‌گردد و بیمار می‌تواند ورزش‌های سبک را به تدریج شروع کند.
پیشگیری از آسیب ACL
تمرین و ورزش مناسب می‌تواند به کاهش خطر آسیب ACL کمک کند. پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها رعایت موارد زیر را برای جلوگیری از پارگی یا پیچ‌خوردگی رباط صلیبی پیشنهاد می‌کنند. این موارد عبارت‌اند از:
- تمریناتی برای تقویت هسته مرکزی بدن از جمله باسن، لگن و پایین شکم انجام دهید.
- در حین انجام حرکت اسکات از حرکت‌دادن زانو به سمت داخل خودداری کنید.
- تمریناتی که عضلات پا را تقویت می‌کند، به ویژه تمرینات همسترینگ را مدنظر داشته‌باشید.
- در تمرینات خود بر وضعیت مناسب زانو هنگام پریدن و فرودآمدن از پرش توجه داشته‌باشید.
- تکنیک‌های مربوط به بهبود انجام حرکات چرخشی و پرش را یاد بگیرید.
- برای کمک به جلوگیری از آسیب، کفش و بالشتک مناسب برای ورزش خود بپوشید.
- اگر در سراشیبی اسکی می‌کنید، مطمئن شوید که بند اسکی شما توسط یک متخصص آموزش‌دیده به درستی تنظیم شده‌است تا در صورت افتادن، اسکی به درستی آزاد شود.
جمع بندی
در این مقاله تلاش کردیم اطلاعات کاملی درباره آسیب ACL دراختیار شما قرار دهیم. اگر به این آسیب دچار شدید، بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. زیرا تشخیص و درمان به موقع تاثیر بسیاری در بهبودی شما خواهد داشت. پزشک با توجه به شدت آسیب و سطح فعالیت شما بهترین روش درمان را به شما پیشنهاد می‌کند.
منبع: