دیسک گردن؛ فنرهای کمکی ستون فقرات
همیشه درد کشیدن یکی از آزاردهنده‌ترین تجربه‌ها برای انسان بوده اما برخی از آنها آزاردهنده‌تر از دیگران هستند. سر درد و گردن درد از این جمله‌اند. درد گردن نه‌تنها به شدت آزاردهنده است بلکه اگر همراه با گرفتگی باشد، روند زندگی را مختل می‌کند. این درد از علل مختلفی ناشی می‌شود که یکی از شایع‌ترین آنها بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن است.
اگر به طور ناگهانی با درد در گردن یا ناحیه بالای کمر مواجه شدید، احتمال دارد با مشکلی در دیسک‌های گردن روبرو شده باشید. هرچند بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن به ظاهر نگران کننده به نظر می رسد اما بیماری چندان حاد و نادری نیست. نه تنها افراد زیادی به آن مبتلا می شوند، بلکه بسیاری از آنها هیچ علائمی ندارند. در این مقاله از مرکز توانبخشی و فیزیوتراپی یزد به بررسی دیسک گردن و آسیب‌های مرتبط با آن پرداخته‌‌ایم. اگر شما هم به دنبال آشنایی با این بیماری و راه درمان آن هستید، تا پایان با ما همراه باشید.
دیسک گردن چیست؟
برای اینکه به طور دقیق بدانیم دیسک گردن چیست، ابتدا باید به سراغ ستون فقرات و ساختار آن برویم. ستون فقرات انسان از استخوان‌هایی تشکیل شده که به عنوان مهره شناخته می‌شوند. این مهره‌ها باعث می‌شوند قامت انسان راست باشد و سر بالای کمر قرار گیرد. یکی از اجزای حساس داخل ستون فقرات نخاع است که از مغز تا انتهای ستون فقرات کشیده شده است. نخاع کار انتقال پیام‌های عصبی از مغز به اندام‌ها و برعکس را بر عهده دارد. شبیه لوله‌ای که آب از آن عبور می‌کند، نخاع هم از وسط ستون مهره‌ها عبور می‌کند. در واقع مهره‌ها نخاع را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کنند.
ستون فقرات انسان دارای چهار قسمت اصلی است:
- ناحیه گردنی
- ناحیه سینه ای
- ناحیه کمری
- ناحیه خاجی
هفت مهره بالایی ستون فقرات، قسمت گردنی ستون مهره‌ها را تشکیل می‌دهند. قسمتی از نخاع هم که در ناحیه گردنی قرار دارد، شامل عصب‌هایی است که به بازوها، دست‌ها و بالاتنه متصل شده‌اند.
در بین مهره‌های ستون فقرات دیسک‌ها قرار دارند. این دیسک‌ها کار جذب ضربه‌ها را بر عهده دارند. حرکات معمولی مثل پریدن، راه رفتن، دویدن و… باعث ضربه و فشار روی مهره‌ها می‌شوند. در صورتی که دیسک‌ها بین مهره‌ها وجود نداشتند، این فشارها باعث ساییدگی مهره‌ها روی همدیگر می‌شد. دیسک‌ها در واقع مثل کمک فنر بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارند و از آنها محافظت می‌کنند. این دیسک‌ها هستند که باعث می‌شوند کمر و گردن ما بتوانند حرکت کنند، خم شوند یا بچرخند.
در قسمت داخلی هر کدام از دیسک‌ها یک ماده ژله مانند وجود دارد. این ماده ژله مانند توسط پوسته سختی از جنس غضروف فیبری احاطه شده است. هنگامی که لایه بیرونی دچار پارگی شود، ماده ژله‌ای می‌تواند از دیسک خارج شود. به این حالت فتق دیسک گفته می‌شود. فتق دیسک گردن به عنوان بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن هم شناخته می‌شود.
بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن؟
فتق دیسک گردن در دو حالت بروز پیدا می‌کند. حالت اول بیرون‌زدگی دیسک است و حالت دوم پارگی دیسک گردن. در ادامه این دو حالت را بررسی می‌کنیم:
بیرون زدگی دیسک گردن
این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که ماده ژله‌ای دیسک به پوسته آن فشار وارد کرده و آن را از حالت طبیعی خارج کرده باشد. در این حالت ماده ژله‌ای از دیسک خارج نمی شود. بلکه تنها باعث بدشکلی آن می‌شود. در این شرایط هم اگر عصب‌های ریشه‌ای یا خود نخاع تحت فشار دیسک قرار گرفته باشند، علائم بروز می‌یابند.
پارگی دیسک گردن
وقتی پارگی دیسک گردن اتفاق می‌افتد، مایع ژله‌ای از قسمت پاره‌شده به بیرون دیسک حرکت می‌کند. این مایع به عصب‌های ریشه‌ای، نخاع و هر بافت دیگری که سر راهشان باشد، فشار می‌آورند. در برخی موارد ممکن است بیرون زدگی دیسک در طول زمان منجر به پارگی آن شود.
علائم فتق دیسک گردن
دیسک آسیب‌دیده ممکن است انواعی از دردها را ایجاد کند یا هیچ علائمی نشان ندهد. دردهای ناشی از آن می‌تواند به صورت نقطه‌ای تنها در گردن، بازو یا دست‌ها ایجاد شود یا اینکه به صورت انتشاری در بالاتنه پخش شود. دربرخی موارد ضعف و بی‌حسی هم در بازوها یا دست‌ها دیده می‌شود.
در حالی که فتق دیسک گردن ممکن است در اثر یک جراحت مثل ضربه یا تصادف بوجود آید، علائم آن معمولا به صورت خودجوش بروز پیدا می‌کنند. درد ناشی از فتق دیسک گردن معمولا در یکی از دست‌ها یا بازوها ظاهر می‌شود. اما بروز علائم بستگی زیادی به این دارد که دیسک بین کدام مهره‌ها دچار آسیب شده باشد. و اینکه کدام عصب ریشه‌ای تحت فشار قرار گرفته یا ملتهب شده باشد. در موارد نادری ممکن است درد، ضعف و بی‌حسی در دو بازو یا دو دست دیده شود. همچنین ممکن است این علائم به سمت پایین بدن کشیده شوند. این علائم وقتی ظاهر می‌شوند که خود نخاع تحت فشار قرار گرفته باشد. بی‌اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع هم از علائم خیلی نادری است که در اثر فشار به نخاع ممکن است بروز یابند.
درد ناشی از فتق دیسک در گردن، بازو یا دست‌ها ممکن است کوتاه‌مدت باشند و در حد چند ادامه یابند. یا دردهایی مزمن بوده و تا چند ماه هم ادامه داشته باشند. دردها در مواردی به طور ناگهانی ظاهر شده و سپس محو می‌شوند. همچنین در اثر برخی فعالیت‌ها شدت می‌گیرند. درد در گردن، بازو و دست‌ها که از دیسک گردن ناشی شده باشد معمولا در مدت ۴ تا ۶ ماه از بین می‌رود.
علت بیرون زدگی دیسک گردن
مهم ترین علل بیرون زدگی یا پارگی دیسک گردن را می‌توان عوامل زیر در نظر گرفت:
تحلیل‌رفتن دیسک در طول زمان
با بالارفتن سن آب دیسک‌ها کم شده و خشک می‌شوند. در نتیجه دیسک‌ها فشرده می‌شوند. در این حالت انعطاف و مقاومت آنها کم می‌شود. بدیهی است دیسک‌هایی که انعطاف ندارند و مقاومت کمی از خود نشان می‌دهند، بیشتر دچار ترک و پارگی می‌شوند.
جراحت
ضربه مستقیم به ستون فقرات می‌تواند باعث بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن شود.
حالت نامناسب بدن
هر فعالیت یا رفتاری که باعث فشار زیاد به دیسک‌های گردن شود، می‌تواند منجر به بیرون‌زدگی یا پارگی آنها شود. رعایت‌نکردن حالت صحیح بدن در موقعیت‌های مختلف فشار زیادی به گردن وارد می‌کند. موقعیت‌هایی مثل کارکردن طولانی با کامپیوتر و گوشی موبایل و همچنین مطالعه با گردن خمیده یا خوابیدن به طور نامناسب از این جمله‌اند. برای آشنایی با حالت‌های صحیح بدن می‌توانید مقاله «اصلاح حالت بدن» را مطالعه کنید
به غیر از این موارد برخی علل نادر برای بروز بیرون‌زدگی در دیسک گردن هم وجود دارد. عواملی مثل آسیب به بافت همبند یا ناهنجاری در ستون فقرات می‌توانند باعث واردشدن فشار به دیسک‌ها و درنتیجه بیرون‌زدگی آنها شوند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر قرار دارند؟
ریسک ابتلا به بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن با افزایش سن بیشتر می‌شود. برخی مطالعات تخمین می‌زنند احتمال ابتلا در سنین بین ۳۰ تا ۵۰ سالگی بیشتر می‌شود. همچنین در گذشته برخی تحقیقات نشان داده بودند که مردان بیشتر از زنان در معرض ابتلا به فتق دیسک هستند اما مطالعات اخیر به این نتیجه رسیده که اتفاقا زنان بیشتر به آسیب دیسک مبتلا می‌شوند. بر اساس بررسی‌های آماری به نظر می‌رسد بین ۰.۵ تا ۲ درصد انسان‌ها به بیرون‌زدگی دیسک گردن مبتلا می‌شوند. البته باید درنظر داشت که این آسیب در موارد زیادی بدون علائم است و ابتلا به آن در جایی ثبت نمی‌شود.
چه زمانی آسیب دیسک‌ها خطرناک می‌شود؟
در موارد زیادی علائم بیرون‌زدگی دیسک به مرور تثبیت شده و برطرف می‌شوند. به ندرت پیش می‌آید که علائم دیسک گردن روز به روز بدتر شوند. با این حال در صورتی که یک عصب ریشه‌ای گردن دچار فشردگی یا التهاب شود، مورمورشدن، ضعف و بی‌حسی در بازوها پدید می‌آید. همچنین اگر نخاع توسط یک دیسک بیرون‌زده تحت فشار قرار گیرد یا ملتهب شود، ممکن است در راه رفتن و تعادل فرد اختلال ایجاد شود. احتمال دارد در چنین شرایطی بی‌اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع هم دیده شود. در صورتی که این نوع علائم در بیمار مشاهده شود، لازم است به صورت اورژانسی تحت درمان قرار گیرد. زیرا ممکن است وضعیت بیمار بدتر شده یا حتی علائم آن دائمی شوند.
تشخیص بیرون زدگی دیسک گردن
برای آنکه پزشک بتواند به تشخیص دقیق در مورد بیرون‌زدگی دیسک گردن برسد، باید سه مرحله زیر را طی کند:
بررسی سابقه پزشکی بیمار
پس از مراجعه بیمار ابتدا پزشک به بررسی سابقه پزشکی او می‌پردازد. مسائلی مثل سابقه جراحت و تصادف، سابقه درد کمر یا گردن یا هر درد مزمن دیگری در این مرحله برسی می‌شوند. بیمار باید در مورد علائم فعلی بیماری هم اطلاعاتی دقیق در اختیار پزشک قرار دهد.
ارزیابی فیزیکی
در این مرحله پزشک سعی می‌کند با لمس قسمت‌های مختلف گردن نسبت به وجود ورم، نرمی یا درد و گرفتگی مطمئن شود. پزشک همچنین دامنه حرکت گردن را بررسی می‌کند. همچنین علائمی مثل واکنش‌های غیرارادی، ضعف و بی‌حسی در بازوها را هم مورد بررسی قرار می‌دهد.
آزمایش تصویربرداری
در مرحله آخر پزشک برای تشخیص محل دقیق بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک، انجام آزمایش تصویربرداری را تجویز می‌کند. البته در بیشتر موارد پزشک با بررسی سوابق بیمار و ارزیابی فیزیکی می‌تواند نوع آسیب را تشخیص داده و درمان را شروع کند. اما در صورتی که نیاز به تشخیص دقیق محل بروز آسیب باشد، آزمایش امآرآی در اولویت قرار دارد. زیرا این آزمایش می‌تواند تصویر سه بعدی دقیقی از بافت نرم به همراه استخوان‌ها ارائه دهد. در صورتی که شرایط انجام امآرآی فراهم نبود، استفاده از سی‌تی اسکن و سی‌تی میلوگرام هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
درمان بیرون‌زدگی دیسک گردن
درمان فتق دیسک در ابتدا با استراحت چند روزه و دارودرمانی شروع شده و با فیزیوتراپی ادامه می‌یابد. هدف درمان بازگرداندن قدرت و انعطاف به عضلات گردن و قرار دادن آن در حالت طبیعی خود است. در ادامه اقدامات لازم برای درمان آسیب دیسک را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم:
اصلاح رفتارها
درد ناشی از فتق دیسک در مرحله پیشرفت بیماری بسیار شدید و آزاردهنده می‌شود. چنانچه درد گردن شدید شود و به سمت بازوها و دست‌ها انتشار یابد، یک دوره استراحت کوتاه توصیه می‌شود. همچنین لازم است برخی رفتارهای خود را اصلاح کنید:
- از فعالیت‌هایی مثل بلندکردن اجسام سنگین و ورزش‌های پرفشار خودداری کنید.
- کارهایی مثل تکان دادن سر که درد را بیشتر می‌کنند، انجام ندهید.
- حالت خوابیدن خود را اصلاح کنید. بهتر است به پشت بخوابید. اگر به طرفین هم بخوابید و حالت صحیح بدن را رعایت کنید اشکالی ندارد. اما هرگز روی شکم نخوابید.
درمان دارویی
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی کمک زیادی به کاهش التهاب در بدن می‌کنند. از آنجا که بسیاری از دردهای دیسک، ناشی از التهاب عصب‌های ریشه یا دیگر بافت‌ها است، این داروها به رفع التهاب و کاهش درد کمک زیادی می‌کنند. در صورتی که این داروهای بدون نسخه تاثیری بر کاهش درد نداشته باشند، احتمال دارد پزشک داروهای ضدالتهاب کورتونی و شل‌کننده‌های عضلانی را تجویز کند. البته این داروها عوارض جانبی زیادی دارند و پزشک در موارد ضروری آنها را برای دوره‌های زمانی محدودی تجویز می‌کند.
استفاده از کمپرس سرد و گرم
استفاده از کمپرس سرد به کاهش التهاب و درد کمک زیادی می‌کند. بهتر است کمپرس سرد را در زمان های ۱۵-۲۰ دقیقه‌ای استفاده کنید. همچنین استفاده از کمپرس گرم هم به رهاسازی عضلات و کاهش درد کمک می‌کند.
فیزیوتراپی برای درمان دیسک گردن
متدهای مختلف فیزیوتراپی برای درمان بیرون‌زدگی دیسک به کار می‌روند. مهم‌ترین اقدامات درمانی یک فیزیوتراپیست، کمک به کاهش درد و بازگرداندن گردن به حالت طبیعی خود است. برای رسیدن به این هدف روش‌های زیر استفاده می‌شوند:
تمرین درمانی
در تمرین درمانی هدف درمانگر استفاده از برخی تمرینات ورزشی برای تقویت و کشش گردن است. با این تمرینات مقاومت گردن در برابر درد بیشتر می‌شود. همچنین گردن در حالت صحیح خود قرار می‌گیرد که باعث کم‌شدن فشار به نقاط دیگر می‌شود. معمولا درمانگر فیزیوتراپیست با توجه به مشکل خاص بیمار، یک برنامه تمرینی برای او طراحی می‌کند. در مراحل ابتدایی درمانگر حرکات را به بیمار آموزش داده و در انجام آنها به او کمک می‌کند. اما در ادامه خود بیمار باید تمرینات را انجام داده و در خانه هم آن را ادامه دهد.
ترکشن
کشش دادن سر و گردن با هدف کاهش فشار روی دیسک‌ها، کمک زیادی به کاهش درد و درمان آسیب می‌کند. این روش برای برخی بیماران خیلی خوب جواب می‌دهد و باعث آزادسازی عضلات و کاهش شدید درد آنها می‌شود.
ماساژ
یک ماساژ آرام می‌تواند به آزادسازی عضلات و کاهش درد کمک زیادی بکند. البته به علت حساسیت گردن بهتر است ماساژ توسط یک متخصص انجام شود.
عمل جراحی برای فتق دیسک گردن
در بیشتر موارد، فتق دیسک با کمک درمان‌های غیرتهاجمی درمان می‌شود. داروهای ضدالتهاب و درمان‌های فیزیوتراپی علائم بیماری را کنترل کرده و درد بیمار را از بین می‌برند. اما در مواردی که درمان‌های غیرتهاجمی موجب بهبود بیماری نشوند و درد زندگی بیمار را مختل کرده باشد، ممکن است پزشک عمل جراحی تجویز کند. همچنین در حالت‌هایی که دیسک آسیب‌دیده به نخاع و عصب‌های ریشه‌ای فشار زیادی وارد کند، نیاز به عمل جراحی است.
ورزش برای فتق دیسک گردن
با انجام برخی تمرینات ورزشی می‌توانید از بروز آسیب به دیسک پیشگیری کنید. این تمرینات به تقویت عضلات گردن، فشار روی دیسک‌ها را کم می‌کنند. همچنین افراد مبتلا به این بیماری هم می‌توانند با انجام این ورزش‌ها به درمان بیماری کمک کنند. در ادامه تعدادی از ورزش‌های مفید برای بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک گردن را معرفی می‌کنیم:
ابتدا روی زمین دراز بکشید. یک حوله را لوله کرده و زیر سر بگذارید. حالا چانه را به سمت زمین فشار دهید. چند ثانیه صبر کنید و برگردید. این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.
ابتدا روی زمین دراز بکشید و گردن را در راستای بدن صاف روی زمین بگذارید. حالت غبغب گیری را اجرا کرده، سر را از زمین بلند کنید. سپس به آرامی به حالت اول برگردید. این حرکت را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید.
ابتدا صاف بایستید طوریکه گردن و ستون فقرات در یک راستا قرار گیرند. گردن را از سمت راست به طرف پایین چرخانده و به سمت چپ ببرید. حالا همین حرکت را از سمت مخالف هم انجام دهید. این حرکت را ۵ تا ۱۰ بار پشت سر هم تکرار کنید.
ابتدا صاف بایستید و دست‌ها را کنار بدن نگه دارید. شانه‌ها را به سمت بالا و عقب بچرخانید تا دوباره به حالت اول برگردید. این حرکت را ۲۰ تا ۳۰ بار تکرار کنید.
در حالت چهار دست و پا قرار گیرید. طوریکه زانوها زیر ران‌ها و دست‌ها زیر شانه‌ها قرار گیرند. به آرامی با بازدم ستون فقرات را به سمت بالا گرد کنید. سر را پایین آورده و ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید. سپس با دم شکم را پایین آورده و سر را به بالا ببرید. ۱۰ ثانیه هم در این حالت بمانید. این حرکت را ۵ بار تکرار کنید.
جمع‌بندی
آسیب فتق دیسک گردن یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با گردن است. این بیماری در اثر بیرون زدگی ماده ژله‌ای داخل دیسک‌ها ایجاد می‌شود. دیسک‌های بین مهره‌ای در سراسر ستون فقرات از واردشدن ضربه به مهره‌ها جلوگیری می‌کنند. با بروز بیماری، دیسک از حالت طبیعی خود خارج می‌شود. در نتیجه به نخاع یا عصب‌های ریشه‌ای آن فشار وارد می‌کند و درد و دیگر علائم بروز پیدا می‌کند. البته این بیماری با کمک روش‌های غیرتهاجمی دارو درمانی و فیزیوتراپی قابل درمان است.
منبع: