تنگی کانال نخاعی؛ فشار استخوان‌ها روی عصب‌ها
کمردرد این روزها یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که در بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک‌های فیزیوتراپی دیده می‌شود. کمردردها علت های متنوعی دارند. از مشکلات ساختاری در ستون فقرات مثل تنگی کانال نخاعی گرفته تا بیماری‌هایی مثل آرتروز و فتق دیسک کمر عامل بروز درد در کمر می‌شوند. برخی از علل کمردرد به صورت مادرزادی در افراد وجود دارند و برخی دیگر هم در اثر آسیب‌های رخ داده در طول زندگی به وجود می‌آیند. اما به هرحال نتیجه یکسان است و همه این علت‌ها و عوامل باعث بروز درد در کمر و کاهش کیفیت زندگی می‌شوند.
تنگی کانال نخاعی یکی از آسیب‌هایی است که باعث بروز درد در کمر می‌شود. این بیماری در اثر باریک‌شدن کانالی که عصب‌ها و نخاع از آن عبور می‌کنند، ایجاد می‌شود. البته علل و عوامل مختلفی ممکن است باعث تنگ شدن کانال موردنظر شوند. برای مثال آرتروز می‌تواند باعث شود مفصل‌های فاست و رباط‌ها بزرگ‌تر و ضخیم‌تر از حالت معمول شوند. این مفصل‌ها و رباط‌ها فضای حرکت عصب‌ها در ستون فقرات را محدود می‌کنند و تحت فشار قرار می‌دهند. وضعیتی که باعث ایجاد التهاب، درد، اسپاسم، ضعف و بی‌حسی در پاها، کمر، گردن و بازوها می‌شود.
دارو درمانی، فیزیوتراپی و تزریق در ستون فقرات می‌تواند به کنترل علائم این بیماری کمک کند. اما موارد حاد بیماری ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد. در این مقاله از مرکز توانبحشی و فیزیوتراپی یزد قصد داریم به بررسی بیماری تنگی کانال نخاعی بپردازیم. اگر می‌خواهید بدانید تنگی کانال نخاعی چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
ساختار کانال نخاعی
برای آنکه بدانیم تنگی کانال نخاعی چیست ابتدا باید نگاهی به جایگاه نخاع در ستون فقرات بیندازیم. ستون فقرات ما از ۲۴ قطعه استخوان ساخته شده که به مهره‌های ستون فقرات معروف‌اند. این مهره‌ها توسط دیسک‌های بین مهره‌ای از هم جدا می‌شوند. کار دیسک خنثی‌کردن شوک‌ها و ضربه‌های وارده به مهره‌ها است. دیسک‌ها همچنین از لغزش و ساییدگی مهره‌ها روی همدیگر جلوگیری می‌کنند.
در میان هرکدام از مهره‌ها فضایی خالی وجود دارد که به آن کانال نخاعی می‌گویند. این کانال در واقع محل عبور نخاع، عصب‌های ستون فقرات، رباط‌ها و رگ‌های خونی است. در این میان عصب‌های ستون فقرات که از نخاع ریشه می‌گیرند، از حفره‌های بین مهره‌ها عبور می‌کنند و به سمت قسمت‌های مختلف بدن کشیده می‌شوند. این عصب‌ها کار انتقال پیام‌ها بین نخاع و اندام‌های بدن را بر عهده دارند. حال تصور کنید با باریک شدن کانال نخاعی، نه تنها نخاع، بلکه عصب‌های ستون فقرات هم تحت فشار قرار می‌گیرند. تنگی کانال نخاع در واقع آسیبی است که به مرور زمان در اثر موارد زیر ایجاد می شود:
- باریک شدن کانال ستون فقرات و محل عبور عصب‌های ریشه
- بزرگ‌شدن زیاد از حد مفصل‌های فاست
- سفت‌شدن و ضخیم‌شدن رباط‌ها
- رشد بیش‌ازحد استخوان‌ها
تنگی کانال در هر قسمتی از ستون فقرات می‌تواند اتفاق بیفتد. اما بیشتر از همه در قسمت کمر شایع است. همچنین تقریبا همه انسان‌ها با بالارفتن سن دچار تنگی کانال نخاعی می‌شوند. البته همه آن‌ها علائم تنگی کانال نخاع را تجربه نمی‌کنند. ایجاد علائم بستگی به این دارد که تنگی کانال به عصب‌ها فشار وارد کند یا نه.
علائم تنگی کانال نخاع
در صورتی که تنگ شدن کانال به عصب‌های ریشه‌ای ستون فقرات فشار بیاورد، درد و التهاب ایجاد می‌کند. اگر هم فشار به نخاع وارد شود، التهاب و ضعف بوجود می‌آورد. در برخی مواقع هم تنگی کانال به حدی نیست که به عصب‌ها فشار بیاورد. در نتیجه علائمی هم مشاهده نمی‌شود. علائم تنگی کانال نخاعی معمولا به صورت تدریجی ایجاد می‌شوند. در مواردی هم با یک درد ناگهانی خود را نشان می‌دهند. در صورتی که مبتلا به این آسیب باشید، احتمالا دردهای مبهم و گاه تیزی را در نقاط مختلف تجربه کنید. دردهایی که گاه بسیار شدید می‌شوند. همچنین درد ممکن است گاهی مواقع ایجاد شده و خودبه‌خود تمام شود. گاهی هم درد با انجام فعالیت‌های مشخصی مثل راه رفتن و دویدن بروز پیدا می‌کند. محل و زمان بروز درد بستگی به این دارد که کدام بخش از کانال نخاعی دچار تنگی شده باشد.
اگر تنگی کانال نخاع در قسمت پایین کمر اتفاق بیفتد، درد، مور مور و بی‌حسی در باسن ایجاد شده که به سمت پشت ران‌ها و گاه تا ساق پا منتشر می‌شوند. این وضعیت در واقع همان درد عصب سیاتیک است. در واقع تنگی کانال نخاعی باعث فشار به عصب سیاتیک شده است. تنگی کانال نخاعی در این مورد می تواند گرفتگی، ضعف در پاها و لنگیدن حین راه‌رفتن هم ایجاد کند. این علائم معمولا با راه‌رفتن و ایستادن اتفاق می‌افتند و با نشستن و استراحت‌کردن از بین می‌روند.
در صورتی که تنگی کانال نخاع در قسمت بالای کمر اتفاق بیفتد، احساس درد و مور مور شدن همراه با بی‌حسی در ناحیه گردن و پایین شانه‌ها ایجاد می‌شود که به سمت بازوها و دست‌ها کشیده می‌شود. فشار به نخاع در قسمت‌های گردنی ستون فقرات باعث ایجاد ضعف و حالت اسپاسیته در بازوها و پاها می‌شود. حالت اسپاسیته وضعیتی است که شما کنترل عضلات‌تان را از دست می‌دهید و در راه‌رفتن و تکان‌دادن پاها دچار مشکل می‌شوید. در واقع برای حفظ تعادل و هماهنگی بدن در حین راه‌رفتن به دردسر می‌افتید.
علاوه بر این علائم در صورتی که ضعف شدید در پاها یا بی‌اختیاری ادرار و مدفوع داشتید، باید سریع به پزشک مراجعه کنید. چرا که این حالت اورژانسی است و می‌تواند نشانه بیماری حاد دیگری باشد.
علت بروز تنگی کانال نخاعی
بالار فتن سن:
با افزایش سن تغییراتی در استخوان‌ها بوجود می‌آید که منجر به باریک‌شدن کانال نخاعی می‌شود.
آرتروز:
آرتروز شایع‌ترین دلیل ایجاد تنگی کانال نخاع است. آرتروز باعث خشکی دیسک‌های کمر می‌شود و تراکم استخوان‌ها را کم می‌کند. همچنین آرتروز با فشاری که به مفاصل فاست می‌آورد باعث بزرگ‌شدن بیش از حد آن‌ها می‌شود. هرچه مفاصل فاست بزرگ‌تر شوند در واقع فضا برای عصب‌ها در ستون فقرات کم‌تر می‌شود.
شکستگی و ضربه:
تنگی کانال نخاعی می‌تواند بر اثر ضربه، شکستگی و جابجایی مهره‌ها ایجاد شود. هر کدام از این موارد می‌توانند ساختار ستون فقرات را تحت تاثیر قرار داده و عصب‌ها را تحت فشار بگذارند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر قرار دارند؟
حقیقت آن است که زنان و مردان به یک اندازه در معرض بروز تنگی کانال نخاعی هستند. اما در سنین بین ۵۰ تا ۷۰ سالگی احتمال آن بیشتر می‌شود. این آسیب در سنین جوانی هم می‌تواند رخ دهد. مخصوصا برای افرادی که به طور مادرزادی کانال نخاعی باریکی داشته‌اند یا بر اثر صدمه و جراحت به آن دچار می‌شوند، علائم در سنین پایین‌تر بروز پیدا می‌کند.
تشخیص تنگی کانال نخاعی
هنگامی که شما درد و علائم را در خودتان مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک ابتدا به بررسی سوابق پزشکی شما و علائم بیماری می‌پردازد. بررسی سبک زندگی شما و عادت‌هایی که ممکن است عامل بروز درد شده باشند، در همین مرحله انجام می‌شود. در مرحله بعد پزشک ارزیابی فیزیکی را برای تشخیص منبع درد و بررسی ضعف و بی‌حسی در عضلات انجام می‌دهد.
معمولا با انجام ارزیابی فیزیکی پزشک قادر به تشخیص بیماری خواهد بود اما در صورتی که نسبت به مورد خاصی مشکوک باشد، احتمالا یکی از آزمایش‌های تصویربرداری زیر را تجویز می‌کند:
امآرآی
امآرآی یک آزمایش غیرتهاجمی است که از میدان مغناطیسی همراه با امواج رادیویی برای تصویربرداری از بدن استفاده می‌کند. این آزمایش تصویر با جزییاتی از استخوان‌ها و بافت نرم ستون فقرات به دست می‌دهد. برخلاف رادیولوژی در امآرآی عصب‌ها و دیسک‌ها به وضوح مشخص‌اند. امآرآی ممکن است همراه با تزریق ماده رنگی در رگ‌ها همراه باشد. این نوع تصویربرداری علاوه بر عصب‌ها و بافت نرم ستون فقرات می‌تواند رشد بیش از حد استخوان‌ها، تومور در ستون فقرات و آبسه را هم نشان دهد.
میلوگرام
میلوگرام در واقع نوعی از تصویربرداری رادیولوژی است که همراه با تزریق ماده رنگی در کانال نخاعی انجام می‌شود. ماده رنگی در جواب آزمایش به صورت سفید رنگ ثبت می‌شود در نتیجه پزشک می‌تواند نخاع و کانال آن را با جزییات مشاهده کند. این نوع تصویربرداری همچنین می‌تواند عصب‌هایی که توسط دیسک تحت فشار قرار گرفته‌اند، رشد بیش از حد استخوان‌ها، تمومور نخاعی و یا آبسه در ستون فقرات را به خوبی نشان دهد.
سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن هم نوعی آزمایش تشخیصی غیرتهاجمی است که با استفاده از پرتو ایکس تصویری دو بعدی از ستون فقرات ثبت می‌کند. سی‌تی اسکن هم در برخی موارد با استفاده از تزریق ماده رنگی انجام می‌شود. این آزمایش بیش از همه برای تشخیص تغییرات در ساختار استخوان‌ها کاربرد دارد.
درمان تنگی کانال نخاعی
قبل از هر چیز باید بدانید دارو یا درمانی وجود ندارد که بتواند تنگی کانال نخاعی را برطرف کند. معمولا پزشکان در مقابله با این بیماری درمان‌های غیر تهاجمی را برای کنترل علائم در نظر می‌گیرند اما در صورتی که درد یا ضعف در پاها شدید بوده و روند زندگی بیمار را مختل کرده باشد، ممکن است عمل جراحی تجویز شود. درمان‌های غیرتهاجمی مناسب برای تنگی کانال نخاع را در ادامه بررسی می‌کنیم:
رعایت حالت صحیح بدن
رعایت‌کردن حالت صحیح بدن در واقع مهم‌ترین کاری است که شما می‌توانید برای ستون فقرات‌تان انجام دهید. بیشتر فشار وزن بر روی قسمت پایین کمر وارد می‌شود. اگر شما بتوانید کمر را در حالت طبیعی خود نگه دارید، از واردشدن آسیب به مهره‌ها، دیسک‌ها و دیگر اجزای ستون فقرات جلوگیری می‌کنید. رعایت حالت صحیح بدن شامل نحوه صحیح ایستادن، نشستن، خوابیدن و بلندکردن اجسام است که در مقاله اصلاح حالت بدن به طور مفصل به آن پرداخته‌ایم. علاوه بر این، نکشیدن سیگار و کم‌کردن وزن هم می‌تواند به کاهش سرعت تنگ‌شدن کانال نخاعی کمک کند.
فیزیوتراپی
هدف اصلی فیزیوتراپی کمک به بیمار برای بازگشت هرچه سریع‌تر به سطح کامل فعالیت است. درمانگر فیزیوتراپیست معمولا از دو روش تمرین‌درمانی و درمان دستی استفاده می‌کند.
تمرین درمانی
درمانگر در روش تمرین درمانی ابتدا به شما حالت‌های صحیح بدن در موقعیت‌های مختلف را آموزش می‌دهد. همچنین برای تقویت عضلات پشت، پا و شکم تمریناتی را با شما کار می‌کند و آموزش می‌دهد تا در خانه هم انجام دهید. انجام تمرینات کششی و افزایش انعطاف ستون فقرات از برنامه‌های تمرین درمانی است. ورزش و مخصوصا تمرینات قدرتی از اصلی‌ترین پارامترهای فیزیوتراپی برای درمان تنگی کانال نخاعی است. البته این ورزش‌ها باید به جزیی از برنامه همیشگی زندگی بیمار تبدیل شوند تا از بروز مجدد بیماری هم پیشگیری کنند.
درمان دستی
در روش درمان دستی، درمانگر سعی می‌کند با اعمال فشار به ناحیه‌ای خاص از ستون فقرات، استخوان‌ها را تراز کند و مفصل‌ها را به دامنه حرکت طبیعی خودشان برگرداند. این کار باعث کاهش درد و گرفتگی عضلات شده، عملکرد سیستم عصبی را بهبود می‌دهد و سطح سلامت عمومی بیمار را بالا می‌برد.
درمان دارویی
در صورتی که تنگی کانال نخاع با درد همراه شده باشد، پزشک از داروهای تکسین‌دهنده غیراستروئیدی و… برای کاهش درد و ناراحتی بیمار استفاده می‌کند.
عمل جراحی برای درمان تنگی کانال نخاع
تنگی کانال نخاعی معمولا با روش‌های فیزیوتراپی تا حد زیادی بهبود یافته و علائم آن کنترل می‌شوند. در صورتی که درد ناشی از این آسیب خیلی زیاد شود و روند زندگی عادی را مختل کند و یا ضعف در پاها موجب اختلال در راه‌رفتن عادی بیمار شود، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد.
هدف جراحی برای درمان تنگی کانال نخاع، برداشتن قسمت‌های زیاد رشدکرده استخوان‌ها است تا فشار روی عصب‌ها برطرف شود. یک هدف دیگر می‌تواند از بین‌بردن حرکات دردناک بخشی از ستون فقرات باشد.