اسکولیوز؛ انحراف s شکل ستون فقرات
اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات یکی از بیماریهای شایع ستون فقرات است. در این ناهنجاری ستون فقرات به سمت طرفین خم میشود و یکی از شانهها بالاتر از دیگری قرار میگیرد. احتمالا شما هم ترازنبودن شانهها را در کودکان در حال رشد دیده باشید. حالتی که نگرانی زیادی برای پدر و مادرها بوجود میآورد. البته باید گفت اسکولیوز آن قدرها نگرانکننده نیست و با بهکارگیری روشهای درمانی میتوان آن را درمان کرد. در این مقاله از مرکز فیزیوتراپی یزد به انحراف جانبی ستون فقرات یا اسکولیوز پرداختهایم. اگر میخواهید در مورد این بیماری، علت ایجاد و روشهای درمان آن بیشتر بدانید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات چیست؟
اسکولیوز یکی از حالتهای غیرطبیعی ستون فقرات است. ستون فقرات در حالت طبیعی دارای چهار قوس است. هر کدام از این قوسها زاویه مشخصی دارند. در صورتی که زاویه هر قوس زیادتر یا کمتر از حالت معمول شود، یک ناهنجاری خاص در بدن ایجاد میشود. مثلا زیادشدن قوس ناحیه سینهای، بیماری کیفوز و زیادشدن قوس ناحیه کمری، بیماری لوردوز را ایجاد میکند. این قوسها در سیر تکامل انسان ایجاد شدهاند تا ستون فقرات، توانایی نگهداشتن سر را در بالای گردن داشته باشد و بتواند تعادل بدن را حفظ کند.
در صورتی که ستون فقرات دچار انحنا در زاویه جانبی شود، آسیب اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات ایجاد میشود. در این آسیب اگر از روبرو یا پشت سر به بدن فرد نگاه کنیم، ستون فقرات حالتی S شکل یا C شکل دارد. اسکولیوز میتواند باعث ایجاد کمردرد شود. در اغلب موارد انحراف ستون فقرات تا هفت سالگی تشخیص داده میشود. جالب است بدانید ۸۰ درصد موارد بروز اسکولیوز، دلیل شناختهشدهای ندارد. با این حال شایعترین عوامل انحراف ستون فقرات، ناهنجاریهای عصبی، مشکلات ژنتیکی و نقص در بدو تولد است.
انواع انحراف ستون فقرات
اسکولیوز را بر اساس علت ایجاد آن به دو دسته مادرزادی و عصبی تقسیم میکنند:
اسکولیوز مادرزادی:
در این نوع از بیماری، کجی ستون فقرات از بدو تولد وجود دارد.
اسکولیوز عصبی:
در این نوع بیماری، ناهنجاریهای عصبی روی عضلات و ساختار ستون فقرات تاثیر میگذارند و کجی ستون فقرات را بوجود میآورند.
اسکولیوز ناشناخته:
نوع دیگری از این بیماری را باید به عنوان اسکولیوز ناشناخته در نظر گرفت. همان طور که گفته شد در بیشتر موارد، علت بروز این ناهنجاری مشخص نیست. به این موارد اسکولیوز ناشناخته گفته میشود. این نوع کجی ستون فقرات بیشتر در نوجوانان ۱۱ تا ۱۸ سال دیده میشود.
در روش دیگری برای دستهبندی اسکولیوز، این آسیب را به دو دسته ساختاری و غیرساختاری تقسیم میکنند.
اسکولیوز ساختاری:
در این نوع اسکولیوز، انحراف ستون فقرات در اثر یک بیماری، ضربه یا ناهنجاری مادرزادی ایجاد شده و دائمی است.
اسکولیوز غیرساختاری:
این اسکولیوز یک انحراف موقتی در ستون فقرات است که میتوان آن را برطرف کرد.
علائم انحراف ستون فقرات
علائم انحراف ستون فقرات بر اساس شدت انحراف ایجادشده متفاوت هستند. به طور کلی میتوان موارد زیر را به عنوان علائم اسکولیوز نام برد:
- باسنها همتراز نیستند
- یکی از شانهها بالاتر از دیگری قرار میگیرد
- ستون فقرات حالتی چرخیده به خود میگیرد
- تنگی نفس در اثر کمشدن فضای قفسه سینه به وجود میآید
- یکی از شانهها بیشتر از دیگری به سمت بیرون کشیده میشود
- درد کمر به دلیل فشار روی عصبهای ستون فقرات ایجاد میشود
عوامل ایجاد اسکولیوز
در موارد زیادی بروز یک بیماری زمینهای یا یک جراحت میتواند عامل انحراف ستون فقرات باشد. موارد زیر از جمله مهمترین عوامل ایجاد انحراف در ستون فقرات هستند:
فلج مغزی:
سلسلهای از اختلالات سیستم عصبی که بر روی حرکت، توانایی یادگیری، شنیدن، دیدن و تفکر تاثیر میگذارد. این اختلالات میتوانند منجر به کجی ستون فقرات هم بشوند.
دیستروفی عضلانی:
دستهای از اختلالات ژنتیکی است که باعث ضعف عضلات میشود.
ناهنجاریهای بدو تولد:
این ناهنجاریها میتوانند بر روی استخوانهای ستون فقرات نوزاد تاثیر گذاشته و باعث انحراف آنها شوند.
شکستگی یا جراحت در ستون فقرات:
برخی شکستگیها ممکن است ستون فقرات را از حالت طبیعی خود خارج سازند.
علاوه بر این عوامل، باید توجه داشته باشید افرادی که در خانوادهشان سابقه بروز کجی ستون فقرات وجود دارد، بیشتر در معرض این آسیب هستند. همچنین مردان کمتر از زنان به اسکولیوز حاد دچار میشوند.
تشخیص انحراف ستون فقرات
در صورتی که برای کجی ستون فقرات به پزشک مراجعه کنید، ارزیابی فیزیکی اولین اقدامی است که برای تشخیص آسیب و شدت آن انجام میشود. در مراحل بعدی ممکن است پزشک آزمایشهای تصویربرداری هم تجویز کند.
ارزیابی فیزیکی:
در ارزیابی فیزیکی پزشک از شما میخواهد صاف بایستید و دستها را کنار بدن نگه دارید. در این حالت از پشت به بدن شما نگاه میکند و انحنای ستون فقرات را بررسی میکند. پزشک با ارزیابی فیزیکی سعی میکند بفهمد شانهها و دور کمر شما متقارن است یا نه.
همچنین پزشک ممکن است از شما بخواهد به جلو خم شوید تا انحناهای کمر را به طور کامل بررسی کند.
رادیولوژی:
در این تست پرتوهای ایکس به ستون فقرات تابانده میشود تا تصویری از ستون فقرات به دست آید. این تصویر انحراف احتمالی در ستون فقرات را نشان میدهد.
ام آر آی:
این تست هم از امواج رادیویی و مغناطیسی استفاده میکند. امآرآی تصویری با جزییات دقیقتر از استخوانها و بافت نرم اطراف آنها به دست میدهد.
سیتی اسکن:
سیتی اسکن در واقع تصویری دوبعدی است که با تاباندن پرتوهای ایکس از زوایای مختلف ایجاد میشود.
اسکن استخوان:
در این روش یک محلول رادیواکتیو به داخل رگهای خونی اطراف قسمتهای کجشده ستون فقرات تزریق میشود. پس از مدتی که محلول در محدوده انحراف ستون فقرات پخش شد، تابش پرتوهای آن را ثبت میکنند. بدین ترتیب تصویری واضح و با جزییات از ناهنجاریهای ستون فقرات به دست میآید.
درمان انحراف ستون فقرات
برای درمان کجی ستون فقرات روشهای مختلفی از درمانهای فیزیوتراپی گرفته تا جراحی استفاده میشود. انتخاب روش درمانی بستگی به عوامل متعددی دارد. از جمله:
- سن بیمار
- نوع اسکولیوز ایجاد شده
- نوع و میزان انحراف ایجاد شده
- قرار داشتن بیمار در مراحل رشد جسمی
استفاده از بریس
در صورتی که فرد مبتلا به اسکولیوز در سن رشد باشد و میزان انحراف ایجاد شده بین ۲۵ تا ۴۰ درجه باشد، استفاده از بریس توصیه میشود. بریس قرار نیست کجی ستون فقرات را صاف کند. اما میتواند از پیشرفت آن جلوگیری کند. بریس مخصوصا برای مواردی که بیماری زود تشخیص داده شده، بسیار موثر است.
تاثیر بریس به میزان استفاده از آن بستگی زیادی دارد. بریسها باید بین ۱۶ تا ۲۳ ساعت در روز پوشیده شوند تا از رشد انحراف ستون فقرات جلوگیری کنند.
پزشکان معمولا توصیه میکنند نوجوانانی که دچار اسکولیوز شدهاند، تا پایان دوران بلوغ جسمی و توقف رشد استخوانها، از بریس استفاده کنند.
بریسها در دو نوع مختلف به بازار عرضه شدهاند:
بریس Underarm:
این نوع بریس از پلاستیک ساخته شده و هنگام استفاده کاملا به بدن میچسبد. هنگامی که آن را میپوشید به چشم دیگران نمیآید. این نوع بریس برای درمان انحراف انحناهای پایین کمر و اطراف آن استفاده میشود.
بریس milwaukee:
این نوع بریس از گردن شروع میشود و کل کمر را در بر میگیرد. بریس Milwaukee برای قسمتهایی که بریس Underarm نمیتواند پوشش دهد، به کار میرود.
درمان دستی:
درمان دستی در فیزیوتراپی میتواند به بیماران اسکولیوز در کنترل درد و افزایش انعطاف بدن کمک کند. در این روش درمانگر با استفاده از تکنیکهای دستی تلاش میکند مفاصل و استخوانهای ستون فقرات را در حالت صحیح خود جای دهد. این کار به عملکرد بهتر ستون فقرات کمک میکند. استفاده از درمان دستی تا حد زیادی شرایط زندگی بیمار را بهبود میدهد.
دارو درمانی:
در صورتی که انحراف ستون فقرات منجر به بروز درد در کمر شده باشد، داروهایی برای کنترل درد استفاده میشود. معمولا مسکنهای ساده مثل استامینوفن و ایبوپرفن برای تسکین درد اسکولیوز کافی است. در صورتی که اسکولیوز برای شما درد و ناراحتی ایجاد کرده، بهتر است پزشک خود را برای تجویز داروی مسکن در جریان بگذارید.
ورزش:
ورزش هم قرار نیست یک شبه کجی ستون فقرات بیمار را برطرف کند. اما تمرینات کششی میتوانند انعطاف بدن بیمار را بیشتر کنند و باعث بهبودی حال عمومی بیمار شوند.
عمل جراحی برای درمان انحراف ستون فقرات
معمولا روشهای درمانی غیرتهاجمی تا حد زیادی وضعیت بیمار را بهبود میبخشند. به همین دلیل عمل جراحی به ندرت برای درمان اسکولیوز به کار میرود. مگر در مواردی که میزان انحراف از ۴۰ درجه بیشتر شده باشد. همچنین در صورتی که کجی ستون فقرات در روند زندگی عادی اختلال ایجاد کند و عامل درد و ناراحتی شدید باشد، میتوان به عمل جراحی فکر کرد.
همجوشی ستون فقرات رایجترین جراحی برای درمان انحراف جانبی ستون فقرات است. در این روش مهرههای ستون فقرات به هم جوش داده میشوند. برای این کار از پیوند استخوان و کار گذاشتن پیچ و میله در میان مهرهها استفاده میشود. هدف این اقدامات نگه داشتن استخوانها در جای خود و جلوگیری از پیشرفت انحراف است. البته باید توجه داشته باشید این جراحی خطرهایی مثل خونریزی شدید، عدم بهبودی، عفونت، درد و آسیب به عصبها را هم میتواند به دنبال داشته باشد.
جمعبندی
انحراف جانبی ستون فقرات یا اسکولیوز بیماریای است که در اثر ایجاد قوس جانبی در ستون فقرات ایجاد میشود. ستون فقرات مبتلایان به این بیماری از زاویه پشت یا جلو حالتی s شکل یا c شکل دارد. این بیماری تا هفت سالگی قابل تشخیص است و معمولا در اثر بیماری زمینهای یا عاملی ناشناخته بروز پیدا میکند. اسکویوز را با استفاده از روشهای فیزیوتراپی و بستن بریس میتوان درمان کرد. اما اگر این روشها اثر نداشت، باید از عمل جراحی برای درمان استفاده کرد.