آشنایی با پارگی مینیسک زانو
یکی از شایعترین آسیبهای زانو پارگی مینیسک است. در مفصل زانو دو انتهای استخوانهای ران و ساق پا توسط بافتی غضروفی پوشیده شده که مینیسک نامیده میشوند. ممکن است مینیسک هنگام انجام فعالیتهای مختلف آسیب ببیند. فعالیتهایی مانند تکل در فوتبال یا چرخش ناگهانی در بسکتبال میتواند منجر به پارگی مینیسک شود. پارگی مینیسک فقط برای ورزشکاران اتفاق نمیافتد، بلندشدن خیلی سریع از حالت چمباتمه نیز میتواند باعث پارگی منیسک شود.
پارگی منیسک باعث درد، تورم و کاهش دامنهی حرکتی میشود. روشهای درمانی با کمترین میزان مداخله مانند یخ درمانی و دارو گاهی برای تسکین درد ناشی از پارگی مینیسک موثر است. زیرا برای مینیسک زمان کافی فراهم میکند تا خودبهخود بهبود یابد. اما در سایر موارد، برای ترمیم مینیسک آسیبدیده به فیزیوتراپی و حتی جراحی نیاز است. در این مقاله از سایت مرکز فیزیوتراپی و توانبخشی یزد به بررسی کامل پارگی مینیسک زانو میپردازیم.
پارگی مینیسک زانو چیست؟
سه استخوان ران، استخوان ساق پا و کشکک زانو به هم میرسند تا مفصل زانو را تشکیل دهند. دو تکه غضروف C شکل به عنوان «جاذب ضربه» بین استخوان ران و ساق پا عمل میکنند. این دو عضروف با نام مینیسک شناخته میشوند. منیسکها به انتقال وزن از یک استخوان به استخوان دیگر کمک میکنند. همچنین نقش مهمی در ثبات زانو دارند.
منیسک می تواند در اثر ضربه شدید یا تغییرات دژنراتیوی که در طول زمان اتفاق میافتد پاره شود. پارگی در درجات مختلفی بروز پیدا میکند که درجه هرکدام با ظاهر و همچنین محل بروز پارگی در منیسک مشخص میشود. پارگیهای رایج شامل پارگی دسته سطلی، پارگی فلپ و شعاعی است. آسیبهای مینیسک مرتبط با ورزش اغلب همراه با آسیبهای دیگر زانو مانند پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL) رخ میدهد.
علائم پارگی مینیسک
هنگامی که پارگی مینیسک رخ میدهد، در ابتدا ممکن است صدای ترکیدن را در اطراف مفصل زانو بشنوید. پس از آن، احتمالا علائم زیر را تجربه میکنید:
- تورم، سفتی و التهاب در زانو
- صدا دادن زانو
- ناتوانی در صافکردن زانو به طور کامل
- تشدید درد در هنگام لمس زانو یا چرخاندن آن
- مشکل در حرکت زانو
- محدودشدن دامنهی حرکتی زانو
- احساس گرفتگی یا قفل شدن زانو، هنگام تلاش برای حرکتدادن
- احساس ناپایداری و عدم ثبات در مفصل زانو
- احساس عقبافتادن زانو
- همچنین ممکن است احساس لیزخوردن یا ترکیدن داشته باشید، که معمولاً نشانهای از شلشدن تکهای از غضروف است که مفصل زانو را مسدود میکند.
علت پارگی مینیسک زانو
پارگی مینیسک ممکن است ناشی از فعالیتهایی مانند چرخیدن یا توقف و چرخش ناگهانی باشد که باعث میشود زانوی خود را به شدت بچرخانید. حتی زانوزدن، چمباتمهزدن یا بلندکردن وسایل سنگین هم میتواند منجر به پارگی مینیسک شود. در افراد مسنتر، تغییرات دژنراتیو زانو نیز میتواند منجر به پارگی مینیسک با آسیب کم شود.
مطالعات بیمارستان کودکان بوستون نشان میدهد، پارگی مینیسک به طور فزایندهای در کودکان و نوجوانان رایج است. زیرا افراد از سنین پایین در ورزشهایی مانند فوتبال شرکت میکنند. علاوه بر این، زمانی که کودک فقط بر یک ورزش تمرکز میکند، احتمال پارگی مینیسک بیشتر است.
از آنجایی که بافت منیسک با افزایش سن ضعیف میشود. پارگی در افراد بالای ۳۰ سال شایعتر است. در افرادی که مینیسک ضعیف دارند، حتی حرکاتی مانند چمباتمهزدن یا گامبرداشتن هم میتواند منجر به بروز آسیب شود.
عوامل خطر آسیب مینیسک زانو
مواردی هستند که خطر بروز پارگی مینیسک را افزایش میدهند. این موارد را در ادامه بررسی میکنیم:
- انجام فعالیتهایی که شامل چرخشهای ناگهانی و تهاجمی زانو هستند، شما را در معرض خطر پارگی مینیسک قرار میدهد. این خطر به ویژه برای ورزشکارانی که در ورزشهایی مانند فوتبال، تنیس و بسکتبال شرکت میکنند، بسیار زیاد است.
- اگر به آرتروز مبتلا هستید، بیشتر در خطر آسیبدیدگی مینیسک قرار دارید. آرتروز یکی از شایعترین انواع آرتریت و یک اختلال شایع مفصلی است که باعث بروز درد و تورم در زانو میشود. این بیماری در اثر افزایش سن و ساییدگی غضروف بروز مییابد.
- هنگامی که پارگی مینیسک برای یک فرد مسن اتفاق میافتد، به احتمال زیاد مربوط به دژنراسیون است. دژنراسیون به وضعیتی میگویند که غضروف زانو ضعیف و نازک شده و در نتیجه، بیشتر مستعد پارگی است.
- چاقی و اضافه وزن نیز با افزایش احتمال ابتلا به پارگی مینیسک رابطه مستقیم دارد.
عوارض پارگی مینیسک
پارگی مینیسک ممکن است منجر به احساس جابجایی زانو، ناتوانی در حرکت عادی زانو و زانو درد مداوم شود. همچنین احتمال ابتلا به آرتروز در زانوی آسیبدیده بیشتر است.
پارگی مینیسک بسیار شایع است و ممکن است برای هرکس رخ دهد، گاهی ممکن است با استراحت و استفاده از داروهای بدون نسخه بهبود یابید. درغیر این صورت و اگر در شرایط زیر هستید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- اگر زانویتان دردناک و متورم است، یا اگر نمیتوانید زانوی خود را به روشهای معمول حرکت دهید.
- اگر هر یک از علائمی که در قسمت قبل گفتیم را پس از آسیبدیدگی زانو تجربه کردید
- اگر علائم شما بیش از چند روز بدون کاهش شدت ادامه داشت
- اگر دچار قفل شدن زانو شدید، یعنی بعد از صافکردن زانو قادر به خمکردن آن نیستید
تشخیص آسیب مینیسک زانو
پس از مراجعه به پزشک، ابتدا در مورد اینکه چه علائمی را تجربه کردهاید، همچنین شدت و مدت بروز آنها سوالاتی میپرسد. پس از اینکه علائم خود را توضیح دادید، پزشک ارزیابی فیزیکی را انجام میدهد. در طول ارزیابی فیزیکی احتمالا دامنه حرکتی شما را آزمایش میکند و بادقت نقطهای که منیسک در امتداد مفصل قرار دارد را بررسی میکند.
ممکن است پزشک از شما بخواهد زانو و پایتان را در موقعیتهای مختلف حرکت دهید، راه بروید و چمباتمه بزنید تا نحوه حرکت شما را نگاه کند. پارگی منیسک اغلب با ارزیابی فیزیکی قابل تشخیص است. اما گاهی نیاز است برای اطمینان آزمایشهای دیگری نیز انجام شود:
- آزمایش مکموری: ممکن است پزشک آزمایش مک موری را برای بررسی پارگی منیسک انجام دهد. این آزمایش شامل خمکردن زانو و سپس صافکردن و چرخاندن آن است. ممکن است در طول این تست صدایی خفیف بشنوید، که این اتفاق نشاندهنده پارگی مینیسک است.
- رادیولوژی: رادیولوژی با استفاده از اشعه ایکس از بافتهای سخت مانند استخوان تصویربرداری میکند اما توانایی ثبت تصویر از بافتهای نرم را ندارد. از آنجایی که منیسک آسیبدیده از غضروف تشکیل شدهاست، در رادیولوژی مشخص نمیشود. اما این روش میتواند به رد سایر مشکلات زانو که باعث علائم مشابه میشود، کمک کند.
- امآرآی : امآرآی با استفاده از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی از هر دو بافت سخت و نرم تصویربرداری میکند. بههمین دلیل بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص پارگی مینیسک است. زیرا میتواند تصویر غضروفها را ثبت کند تا تشخیص دهد آیا پارگی منیسک وجود دارد یا خیر. گاهی اوقات، پارگی منیسک ممکن است در امآرآی ظاهر نشود، زیرا ممکن است شبیه تغییرات دژنراتیو یا مرتبط با سن باشد. علاوه بر این، پزشک ممکن است تشخیص نادرستی مبنی بر پارگی منیسک در فرد بدهد. این به دلیل آن است که برخی از ساختارهای اطراف زانو می توانند شبیه منیسک هستند.
- آرتروسکوپی: اگر پزشک نتواند علت درد زانو را با استفاده از سایر آزمایشها تعیین کند، احتمالا آرتروسکوپی را برای بررسی زانو پیشنهاد میدهد. در روش آرتروسکوپی، یک برش کوچک در نزدیکی زانو ایجاد میشود. سپس دستگاه آرتروسکوپ وارد میشود. آرتروسکوپ یک دستگاه فیبر نوری نازک و انعطافپذیر است که میتواند از طریق برش ایجادشده وارد شود. این دستگاه شامل یک دوربین کوچک است و تصویر بزرگی از داخل زانو را روی مانیتور نشان میدهد.
- سونوگرافی: سونوگرافی از امواج صوتی برای ثبت تصویر از داخل بدن استفاده میکند و اگر غضروف شلی وجود داشته باشد که امکان دارد در زانو گیر کند، مشخص میکند.
درمان پارگی مینیسک زانو
درمان پارگی منیسک بسته به نوع، اندازه و محل پارگی متفاوت است. روشهای درمانی شامل دو نوع درمانهای محافظهکارانه و جراحی است.
درمان محافظه کارانه آسیب مینیسک
درمان اغلب با روشهای محافظهکارانه شروع میشود. بخشی از این روشها شامل استراحت، یخ درمانی، فشردهسازی و بالابردن زانو است. به مجموع این روشها رایس میگویند. درمان محافظه کارانه همچنین شامل دارو درمانی و فیزیوتراپی نیز میشود که در ادامه آنها را بررسی میکنیم:
استراحت
از فعالیتهایی که باعث تشدید درد زانویتان میشود، خودداری کنید، بخصوص فعالیتهایی که برای انجام آنها نیاز است زانوی خود را بچرخانید. همچنین استفاده از عصا میتواند فشار وزن را از روی زانو کم کند و باعث بهبودی شود.
یخ درمانی
استفاده از کمپرس یخ درد و تورم زانو را کاهش میدهد. برای انجام یخدرمانی می توانید از یک بسته سرد یا یک حوله پر از تکه های یخ استفاده کنید. این کار را در دو روز اول پس از آسیبدیدگی هر چهار تا شش ساعت یک بار، هر بار حدود ۱۵ دقیقه انجام دهید. بهتر است هنگام استفاده از یخ زانوی خود را بالا نگه دارید.
بانداژ فشاری
برای کاهش التهاب، زانوی خود را با استفاده از یک بانداژ الاستیک بپیچید. بهتر است در مراحل اولیه پس از آسیبدیدگی مینیسک از زانوبند طبی استفاده نکنید زیرا باعث افزایش درد میشود.
دارو
مسکنهای بدون نسخه میتوانند به کاهش درد زانو کمک کنند. همچنین میتوانید از داروهایی مانند ایبوپروفن، آسپرین یا هر داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی دیگر برای کاهش درد و تورم اطراف زانو استفاده کنید.
تزریق استروئید
پزشک ممکن است یک داروی کورتیکواستروئید را به مفصل زانو تزریق کند تا به از بینبردن درد و تورم کمک کند.
اوزون تراپی
در روش درمانی اوزون تراپی اکسیژن، اوزون یا هیدروژن پراکسید به صورت محلول در آب یا گازی به زانو تزریق میشوند. این روش با افزایش اکسیژنرسانی از خون به بافت موردنظر باعث افزایش سرعت ترمیم مینیسک آسیبدیده و بهبود عملکرد سلولها میشود.
پلاسما درمانی
در این روش خون بیمار با استفاده از سانتریفیوژ جداسازی و پلاکتها از آن جدا میشوند. سپس پلاکتها که حاوی فاکتورهای رشد هستند به زانوی بیمار تزریق میشوند. بدین ترتیب با افزایش تقسیم سلولی و فاکتورهای رشد موجود در پلاکت سرعت ترمیم افزایش پیدا میکند. روشهای درمانی بیولوژیک، مانند پلاسمای غنی از پلاکت، در حال حاضر در حال مطالعه هستند و نیاز به انجام تحقیقات بیشتری دارند با این وجود این روش برای درمان پارگی منیسک نویدبخش است.
فیزیوتراپی مینیسک زانو
در فیزیوتراپی با توجه به شرایط، علائم و سابقهی پزشکی شما تمریناتی طراحی و در انجام آنها به شما کمک میشود. همچنین فیزیوتراپیست از روشهای دیگری نیز مانند اولتراسوند، شاکویو، لیزر پرتوان و ماساژ استفاده میکند. فیزیوتراپی میتواند عضلات اطراف زانو و پاها را تقویت کند، تا مفصل زانو تثبیت و حمایت شود.
پس از بهبودی اولیه، پزشک تمرینات توانبخشی را تجویز خواهد کرد. ورزش منظم برای بازگرداندن تحرک و قدرت زانو ضروری است. شما با تمریناتی برای بهبود دامنه حرکتی خود شروع خواهید کرد. تمرینات تقویتی به تدریج به برنامه توانبخشی شما اضافه می شود. زمان توانبخشی برای ترمیم مینیسک حدود ۳ تا ۶ ماه است. انجام فیزیوتراپی پس از جراحی نیز توصیه میشود. معمولا در کنار فیزیوتراپی یک یا چند مورد از روشهای زیر هم به کار گرفته میشوند:
اولتراسوند
اولتراسوند دستگاهی است که از امواج صوتی برای نفوذ در بافتهای عمیق بدن مانند تاندونها و رباطها استفاده میکند. استفاده از این دستگاه در فیزیوتراپی قدمت طولانی دارد. امواج صوتی تولیدشده توسط دستگاه با ایجاد گرما در بافت باعث افزایش جریان خون میشوند که درنهایت منجر به افزایش سرعت و ترمیم مینیسک آسیبدیده میشود. امواج دستگاه اولتراسوند در بافتهای متراکمی مانند استخوان وارد نمیشوند اما در بافتهایی که تراکم کمتری دارند مانند بافت چربی عمیقتر وارد میشوند.
شاک ویو
شاک ویو یکی دیگر از دستگاههایی است که در فیزیوتراپی استفاده میشود. شاک ویو از امواج صوتی با ویژگیهایی خاص مانند طول موج کوتاه و غیرخطی بودن استفاده میکند. این امواج باعث جوانهزنی مویرگهای جدید در محل آسیب، افزایش تکثیر سلولهای بافت آسیبدیده و افزایش فاکتور رشد میشوند. افزایش فاکتور رشد باعث میشود تولید پروتئین و به دنبال آن ساخت کلاژن افزایش یابد که درنهایت به بازسازی بافت آسیبدیده منجر میشود.
لیزردرمانی
در روش لیزر تراپی از دو نوع لیزر پرتوان و کمتوان برای درمان بیماریهای اسکلتی عضلانی استفاده میشود. لیزر پرتوان شامل رشتههایی از فوتونهای مادون قرمز است که میزان مشخصی از انرژی را به بافت موردنظر منتقل میکند. این انرژی سوخت و ساز سلولها را افزایش میدهد که درنهایت منجر به افزایش تقسیم سلولی و سرعت ترمیم بافت آسیبدیده میشود. لیزر پرتوان باسرعت زیادی دردهای مزمن را کاهش میدهند زیرا باعث افزایش جریان خون در محل آسیب میشوند. لیزرتراپی به زنان باردار و افراد مبتلا به تومور توصیه نمیشود.
الکتروتراپی
در روش الکتروتراپی از امواج الکترومغناطیسی، صوتی و جریان الکتریکی برای تحریک اعصاب و عضلات استفاده میشود. الکتروتراپی باعث کاهش درد و افزایش سرعت ترمیم آسیب میشود. همچنین به آزادسازی هورمونهای ضددرد مانند اندورفین نیز کمک میکند.
طب سوزنی
طب سوزنی یک روش درمانی باستانی است که در چین باستان رایج بوده است. در این روش سوزنهای بسیار نازک و ظریفی را پوست بیمار فرو میکنند تا با تحریک و افزایش جریان خون اثرات مثبت آن بروز یابد. طب سوزنی باعث کاهش درد و ترمیم آسیب میشود. طبق نقشههایی که از چین باستان بهجامانده است برای درمان هر بیماری در نقاط خاصی از بدن سوزن وارد میشوند. دربارهی اثربخشی این روش تحقیقات بیشتری درحال انجام است ولی پزشکان معتقدند طب سوزنی ضرری برای بیمار به دنبال نخواهد داشت.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی روشی شامل تعداد زیادی تکنیک مختلف است که به مالش بافتهای نرم بدن میپردازند. ماساژ تاثیر درمانی ندارد ولی با ایجاد احساسات مثبت، کاهش استرس و تنش در بدن به کاهش درد کمک میکند.
تمرین درمانی
در روش تمرین درمانی فیزیوتراپیست با توجه به شرایط و سابقهی پزشکی شما تمریناتی طراحی و در انجام آنها به شما کمک میکند. این تمرینات باعث میشود دامنهی حرکتی زانوی شما افزایش یابد. همچنین باعث کاهش درد و بهبود عملکرد عضلانی نیز میشود.
جراحی مینیسک زانو
اگر زانوی شما به درمانهای محافظهکارانه پاسخ نمیدهد و همچنان دردناک است یا اگر قفل میشود، پزشک ممکن است روشهای مختلف جراحی را توصیه کند. هر جراحی عوارضی به دنبال دارد که پزشک باید با شما درباره آنها صحبت کند. انواع جراحیهای رایج برای پارگی مینیسک زانو شامل موارد زیر است:
آرتروسکوپی
در روش آرتروسکوپی جراح یک یا چند برش کوچک در زانو ایجاد میکند. سپس ابزار و یک دوربین را از طریق این برشها وارد زانو میکند تا منیسک آسیبدیده را ترمیم یا برش دهد. انجام جراحی آرتروسکوپی معمولاً حدود یک ساعت طول میکشد. دوره بهبودی پس از جراحی نیز شامل مراجعه منظم به پزشک و فیزیوتراپی برای تقویت عضلات حمایتکننده از زانو است. احتمالا در همان روز پس از جراحی مرخص خواهید شد اما بهبودی کامل زمان میبرد. با این حال، شما می توانید چند روز پس از جراحی، فیزیوتراپی را انجام دهید.
جراحی تعویض مفصل زانو
اگر آرتریت پیشرفته و دژنراتیو دارید، پزشک ممکن است تعویض مفصل زانو را توصیه کند. در این روش جراحی، مفصل زانوی مبتلا به آرتریت خارج شده و با یک پروتز فلزی یا پلاستیکی جایگزین میشود.
پیوند مینیسک
برای افراد جوانتر که علائم و نشانههای نسبتا شدیدی دارند اما آرتریت پیشرفته ندارند، پیوند منیسک ممکن است مناسب باشد.
منیسکتومی جزئی
در این روش، بافت منیسک آسیبدیده برداشته میشود. این روش معمولاً امکان تحمل وزن و ایجاد دامنه کامل حرکت زانو را بلافاصله پس از جراحی فراهم میکند.
ترمیم مینیسک
برخی از پارگیهای منیسک را می توان با بخیه زدن قطعات پارهشده به یکدیگر ترمیم کرد. اینکه آیا پارگی میتواند با موفقیت ترمیم شود یا نه به نوع پارگی و همچنین وضعیت کلی منیسک آسیبدیده بستگی دارد. از آنجایی که منیسک باید دوباره بهبود یابد، زمان بیشتری برای بهبودی نیاز است. زمان مورد نیاز برای بهبودی و فیزیوتراپی حدود شش هفته است و شما باید در این مدت از زانوبند و عصا استفاده کنید.
پیشگیری از آسیب مینیسک
میتوانید با انجام منظم ورزشهایی که عضلات پا را تقویت میکنند، از پارگی مینیسک جلوگیری کنید. این ورزشها به تثبیت مفصل زانو کمک میکنند و از آسیب جلوگیری میکنند. همچنین میتوانید از وسایل حفاظتی مانند بریس برای حمایت از زانوی خود در حین ورزش یا در طول فعالیتهایی که ممکن است خطر آسیب را افزایش دهند، استفاده کنید.
علاوه بر این باید از چرخاندن زانو با سرعت زیاد در حالی که کف پا روی زمین است، خودداری کنید. همیشه هنگام ورزش یا شرکت در فعالیتهایی که به مفصل زانو فشار وارد میشود، از کفش مناسب برای همان فعالیت استفاده کنید. قبل از ورزش گرم کنید و حرکات کششی انجام دهید. کفشهای خود را به شکل صحیح ببندید و تکنیکهای مناسب برای ورزش مورد نظر خود را بیاموزید.
جمع بندی
پارگی منیسک ممکن است برای هرکس و در شرایط مختلف رخ دهد، شرایط مختلف میتوانند خطر بروز آسیب را افزایش دهند. اما درصورتی که دچار پارگی مینیسک شدید، نگران نباشید زیرا با تشخیص، درمان و انجام توانبخشی مناسب، بیماران اغلب به توانایی های قبل از آسیب برمی گردند.
منابع: